همه چیز درباره بیماری سل

آشنایی با بیماری سل

آمار بیماری سل

کارشناسان معتقدند که یک‌سوم از جمعیت جهان مبتلا به «M. tuberculosis» هستند و در هر ثانیه یک نفر به این تعداد افزوده می‌شود. در سال ۲۰۰۷، ۱۳٫۷ میلیون مورد مزمن در سطح جهان فعال بودند. در سال ۲۰۱۰، حدود ۸٫۸ میلیون مورد جدید به‌وجود آمد و ۱٫۵۵ میلیون گزینه به مرگ انجامید که بیشتر در کشورهای درحال توسعه اتفاق افتاد. تعداد مطلق موارد ابتلا به سل از سال ۲۰۰۶ رو به کاهش بوده و موارد جدید از سال ۲۰۰۲ کاهش یافته است. سل به‌طور یکنواخت در سراسر جهان توزیع نشده است. تست توبرکولین حدود ۸۰۰درصد از جمعیت حاضر در بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی مثبت بوده؛ اما تنها تست ۵تا۱۰درصد از جمعیت ایالات‌متحده مثبت بوده است. مردم کشورهای درحال‌توسعه به‌دلیل کمبود ایمنی، بیشتر در معرض خطر سل قرار دارند. به‌طورمعمول، این افراد به‌دلیل آلوده‌بودن به ویروس HIV و ابتلا به ایدز گرفتار سل می‌شوند.  بیش از ۹۰درصد موارد بیماری و مرگ ناشی از سل در کشورهای درحال‌توسعه رخ می‌دهد، کشورهایی که۷۵۵درصد موارد بیماری در آنان به فعال‌ترین گروه سنی به‌لحاظ اقتصادی (یعنی پانزده تا ۵۴ سالگی) تعلق دارد.

در این کشورها یک فرد بزرگ‌سال مبتلا به سل به‌طور متوسط سه الی ۴۴ ماه قادر به کارکردن نیست و ۲۰ تا ۳۰درصد درآمد سالانه خانواده او ازدست می‌رود. با مرگ چنین فردی به‌طور متوسط پانزده سال درآمد خانواده به‌طور یکجا ازبین خواهد رفت.

بیماری سل که بزرگ‌ترین علت مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی تک‌عاملی است (حتی بیشتر از ایدز، مالاریا و سرخک)، دارای مرتبه دهم در بار جهانی بیماری‌هاست و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ همچنان جایگاه کنونی خود را حفظ کند یا تا رتبه هفتم بالا برود.
در هرثانیه یک عفونت جدید در مقیاس جهانی رخ می‌دهد؛ بااین‌حال، بسیاری از عفونت‌های «M. tuberculosis» منجر به بیماری‌های سل نمی‌شوند و ۹۰ تا۹۵درصد از عفونت‌ها بدون علامت باقی می‌مانند. در سال ۲۰۰۷، حدود ۱۳٫۷ میلیون مورد مزمن فعال وجود داشت، در سال ۲۰۱۰، ۸٫۸ میلیون مورد جدید سل و ۱٫۴۵۵ میلیون مرگ‌ومیر شناسایی شد که بیشتر آن‌ها در کشورهای درحال‌توسعه اتفاق می‌افتد و از این ۱٫۴۵ میلیون مرگ‌ومیر، حدود ۰٫۳۵ میلیون نفر در افراد آلوده به HIV رخ داده است.
شیوع سل در سنین مختلف متفاوت است. در آفریقا، سل به‌طور عمده افراد بین دوازده و هجده سال و نوجوانان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ بااین‌حال، در  کشورهایی که در آن‌ها نرخ بروز سل به‌طور چشمگیری کاهش یافته است (مانند ایالات‌متحده)، سل عمدتاً بیماری افراد پیر و اشخاص دارای سیستم ایمنی درمعرض خطر است. برای اینکه با این بیماری آشنا شویم با دکتر فریبا فرید، کارشناس مسئول سل در استان اصفهان و دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به گفت‌وگو نشستیم که درادامه می‌خوانید:

آیا بیماری سل کشنده است؟

سخن‌گفتن از زمانی که تاریخ یک بیماری آغاز می‌شود آسان نیست. چه زمانی را می‌توان آغاز تاریخ سل دانست؟ طبق متون تاریخی، پیشینه بیماری سل را می‌توان با قدمت بشریت برابر دانست. مطالعه اسکلت‌های مومیایی مصریان علائمی از بیماری سل ستون فقرات را نشان داده است. بسیاری از مشاهیر جهان از سل فوت کرده‌اند؛ ولی با توجه به کشف داروهای سل و روش‌های درمانی مناسب، درصورت تشخیص به موقع، سل دیگر یک بیماری کشنده نیست.

آیا بیماری سل واگیردار است؟ راه های انتقال سل به انسان

بیماری سل یک بیماری عفونی واگیردار و عامل آن در انسان میکروبی به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. بیماری سل می‌تواند تقریباً تمام اعضای بدن را درگیر کند؛ ولی شایع‌ترین شکل آن سل ریوی است.
یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال این بیماری از طریق هوا (تنفس) است؛ ولی میکروب سل پس از ورود به ریه و ایجاد ضایعه اولیه می‌تواند از طریق جریان خون، عروق لنفاوی و… به سایر اعضای بدن منتشر شود.
اگر شخصی که مبتلا به بیماری سل ریوی یا گلو است، عطسه یا سرفه بکند یا آواز بخواند، قطره‌های خیلی کوچک که حاوی میکروب سل است در هوا پراکنده می‌شوند و شخص دیگری که همان هوای حاوی میکروب را تنفس می‌کند ممکن است آلوده و سپس به بیماری سل مبتلا شود.
بیماری سل در تماس طولانی و نزدیک منتقل می‌شود؛ لذا افرادی که هر روز با بیمار مبتلا به سل در تماس هستند مانند افراد خانواده، دوستان و همکاران درمعرض خطر بیشتری قرار دارند؛ البته همیشه ورود میکروب به بدن برابر با شروع بیماری نیست؛ گاهی فقط میکروب وارد بدن فرد می‌شود، ولی علائم بیماری در او ظاهر نمی‌شود که به او، فرد آلوده گفته می‌شود. در شرایطی که به هر علتی (ابتلا به بیماری‌های سخت، ایدز و…) سیستم ایمنی بدن ضعیف شود میکروب در بدن فرد فعال می‌شود و بیماری ایجاد می‌کند.
بیماری سل از طریق دست‌دادن، استفاده از دستشویی یا قاشق و ظرف مشترک پخش نمی‌شود.

حال این سؤال پیش می‌آید که در چه مواردی به وجود بیماری سل شک می‌کنیم؟

علائم این بیماری بستگی به این مسئله دارد که میکروب به کدام عضو حمله کرده است. به‌طورمعمول میکروب سل ریه‌ها را درگیر می‌کند و علامت‌های سل ریوی شامل موارد زیر است:

تشخیص سل

* سرفه پایدار بیش از دو هفته، به‌طورمعمول با خلط یا بدون خلط؛
* درد قفسه سینه؛
* تنگی نفس؛
* تب خفیف؛
*کاهش اشتها و کاهش وزن؛
* تعریق شبانه؛
* خستگی زودرس و ضعف عمومی.

پس از شروع علائم لازم است دربارۀ راه‌های تشخیصی هم صحبت شود. روش‌های تشخیص بیماری سل چیست؟

روش‌های تشخیص این بیماری به‌ترتیب اهمیت و دردسترس‌بودن به شرح زیر است:
1.سل ریوی
* علائم بالینی مبنی بر سل ریوی؛
* آزمایش خلط فرد مشکوک به سل در سه نوبت. این روش یکی از بهترین و دردسترس‌ترین روش‌های تشخیصی سل ریوی است و در کلیه مراکز بهداشتی‌درمانی و حتی خانه‌های بهداشت در کشور به صورت رایگان انجام می‌شود؛
* کشت نمونه خلط فرد مشکوک به سل؛
*رادیوگرافی ریه؛
*تست پوستی توبرکولین.
2. سل خارج ریوی
* علائم بالینی مبنی بر سل؛
*بررسی و نمونه‌برداری از بافت عضو مشکوک به بیماری سل (پاتولوژی)؛ مثل گره‌های لنفاوی، پلور، استخوان‌ها، دستگاه ادراری تناسلی و مغز.
یکی دیگر از مسائلی که ضرورت دارد بیان شود پیشگیری است. همیشه گفته شده که پیشگیری مقدم بردرمان است. چه کنیم که به سل مبتلا نشویم؟ مهم‌ترین راه پیشگیری از سل، حذف منابع انتشار بیماری یعنی بیماران مبتلا به سل ریوی از طریق درمان مؤثر ضدسل است. مورد دیگری که بسیارموثر است واکسیناسیون BCG است.