نوشتن وصیت‌ نامه

برخی افراد نه در عبادات مدنی و نه در انفاقات مالی به وظایف دینی‌شان عمل نمی‌‌کنند و تنها دلخوش این هستند که وصیت کرده‌اند پس از من نمازهای نخوانده‌ام را بخوانید، روزه‌های نگرفته‌ام را بگیرید، حج نرفته‌ام را بروید و خمس و زکات نداده‌ام را بدهید.

غافل از این که با این وصیت از مال دیگران استفاده می‌‌کنند نه از مال خود. زیرا پس از مرگ انسان، تمام دارایی‌اش به وارث منتقل می‌‌شود.

بنابراین خداوند منان از باب ارفاق و لطف خاص خود اجازه داده است که انسان برای یک سوم مالش سفارش‌هایی مربوط به پس از مرگ داشته باشد.

تصرفاتی که شخص به طور مستقیم یا با واسطه برای زمان بعد از مرگ در اموال خود می‌‌کند به زبان حقوقی وصیت نامیده می‌‌شود.

هر فرد آرزوهای نهفته دارد که در زمان حیات دوراز دسترس می‌‌بیند و گاه نیز به دلیلی نمی‌‌خواهد که قبل از مرگ آنچه را در نهان می‌‌پرورد آشکار سازد.

حقوق به این نیاز طبیعی بی‌اعتنا نیست و آخرین فرصت را به هشیاران می‌‌سپارد. اخلاق نیز به بازماندگان متوفی فرمان می‌‌دهد تا در اجرای توصیه‌های او بکوشند.

با توجه به این ضرورت از دیرباز قوانین با شرایط معینی به اشخاص اجازه داده‌اند تا در اموال خود تصرفی کنند که اثر آن برای پس از مرگ باشد.

آثار حقوقی وصیت نامه

از نظر حقوقی نوشتن وصیت‌ نامه امری اختیاری است یعنی کسی را نمی‌‌توان به این کار وادار کرد اما وقتی به نگارش وصیت‌نامه رو آورد باید از انواع شیوه تنظیم و آثار حقوقی وصیت نامه باخبر باشد.

آثار حقوقی وصیت نامه پس از فوت شخص وصیت کننده ظاهر می‌‌شود. چرا که تا وقتی شخص زنده است خودش تصمیم‌گیرنده است.

همچنین تملیک در وصیت نامه نیز باید مجانی باشد. به طوری‌که اگر با نگارش وصیت‌نامه بخواهیم مالی را به مالکیت فرد دیگری درآوریم نمی‌‌توانیم برای آن ما به ازایی قرار دهیم.

این درحالی است که هر شخص می‌‌تواند بارها وصیت کند و مفاد وصیت‌نامه را تغییر دهد. اما باید بداند آخرین وصیت‌نامه‌اش به لحاظ تاریخی ملاک عمل قرار می‌‌گیرد.

انواع وصیت‌نامه

شاید مرسوم‌ترین نوع وصیت‌نامه آن‌هایی باشد که شخص وصیت‌کننده حرف‌هایش خطاب به ورثه را بر ورقه کاغذ با دستخط خودش می‌‌نویسد و از چند معتمد محل می‌‌خواهد تا زیر آن را امضا کنند.

وصیت‌ نامه عادی

البته این نوع وصیت‌ نامه از لحاظ حقوقی عادی تلقی می‌‌شود و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی‌شود. پس برای کم شدن از مشکلات پس از مرگ موصی، باید وصیتنامه به ۳ شکل رسمی، خود نوشت و سری تنظیم شود.

وصیت‌ نامه رسمی

نوع دیگری از وصیت‌ نامه، وصیت‌ نامه رسمی‌ است که از بسیاری جهات بر وصیت نامه خودنوشت رجحان دارد. نخست آن که بی‌سوادان و کسانی هم که توانایی نوشتن ندارند می‌‌توانند از آن استفاده کنند.

دیگر این که، با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی‌، نگرانی ناشی از فقدان وصیت‌نامه از بین می‌‌رود و اراده وصیت‌کننده از گزند حوادث مصون می‌‌ماند.

در مقام اجرای وصیت نیز کسانی که وصیت به نفعشان شده نیازی به اثبات اصالت آن ندارند و در بسیاری از موارد رجوع به دادگاه ضرورت پیدا نمی‌‌کند و کوتاهی در ارسال وصیت نامه به دادگاه از اعتبار آن نمی‌‌کاهد.

با وجود همه این مزایا تمایل وصیت‌کننده از پنهان نگه داشتن وصیت و پرهیز از دشمنی‌های خانوادگی و همچنین صرفه‌جویی در وقت و هزینه ثبت و سند، باعث می‌‌شود که رغبت عمومی‌ بر وصیت‌نامه خودنوشت بیشتر باشد و جز بعضی از اغنیا یا خبرگان حقوقی به آن عنایت نورزند.

وصیت‌ نامه سری

نوع سوم وصیت، وصیت‌ نامه سری است که ممکن است به خط وصیت‌ کننده یا فرد دیگری باشد ولی در هر صورت امضای وصیت‌کننده باید ذیل آن باشد.

چنین وصیت‌نامه‌ای باید در اداره ثبت محل اقامت وصیت‌کننده و یا محل دیگری که در آیین‌نامه وزارت دادگستری معین شده است به امانت گذاشته شود.

این در حالی است که شخص بی‌سواد نمی‌‌تواند چنین وصیت‌نامه‌ای تنظیم کند.

وصیت سری نیز در قانون امور حسبی تعریف نشده است اما از جمع مواد ۲۷۹ و ۲۸۰ می‌توان دریافت که وصیت نامه سری از سوی وصیت‌ کننده امضا و لاک و مهر می‌شود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آئین‌نامه وزارت دادگستری معین شده است به امانت گذاشته می‌شود

اما در آخر نکته حائز اهمیت این است که اگر ورثه بر صحت و درستی وصیت‌نامه عادی اقرار نکنند به طور معمول در مراجع رسمی‌ پذیرفته نمی‌‌شود پس برای کم شدن مشکلات پس از مرگ وصیت‌کننده، باید نگارش وصیت‌نامه به سه شکل رسمی‌، خودنوشت یا سری تنظیم شود.

وصیت‌ نامه خود نوشت

وصیت‌ نامه خود نوشت، سند عادی است وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می‌‌گیرند می‌توانند در اصالت سند تردید کنند در این صورت کسی که برای او وصیت شده باید انتصاب نگارش وصیت‌نامه را به شخص وصیت کننده اثبات کند.

این نوع وصیت‌نامه به خط وصیت‌کننده نوشته می‌‌‌شود و دارای تاریخ و روز و ماه و سال به همراه امضای وصیت‌کننده است.

چه کسانی ورثه شخص محسوب می‌شوند ؟

به تمام کسانی که به واسطه رابطه نسبی (خونی) یا سببی (به واسطه ازدواج) از میّت ارث می‌برند، وَرَثه میّت می‌گویند.

این افراد بهً سه دسته هستند و تا کسی از دسته جلوتر یا اولاد آن‌ها هر چقدر پایین‌تر برود وجود داشته باشد، نوبت به ارث بردن دسته بعدی نمی‌رسد.

افرادی که ارث می‌برند

• طبقه اول: پدر و مادر و اولاد میّت و با نبودن اولاد، نوه‌ها و با نبودن نوه، نتیجه‌ها و با نبودن آن‌ها اولاد آن‌ها هرکدام که به میّت نزدیک‌تر هستند ارث می‌برند و تا وقتی که کسی از این طبقه هنگام مرگ میّت زنده باشد افراد طبقه دوم ارث نمی‌برند.
• طبقه دوم: پدر بزرگ و مادر بزرگ میّت هرچه بالاتر بروند و نیز خواهر و برادر میّت و در نبود خواهر و برادر اولاد آن‌ها هرچه پایین‌تر بروند.
• طبقه سوم:‌ عمو،‌ عمّه، دایی و خاله میّت هرچه بالاتر بروند (با لحاظ نزدیک بودن به میّت) و در نبود این چهار گروه اولاد آن‌ها هر چه پایین‌تر بروند به تفصیلی که گذشت.

درباره ثلث اموال بدانید

به مقدار یک سوم تمام دارایی‌های میّت هنگام مرگ می‌گویند که شرعاً حق دارد در این مقدار از اموالش وصیّت کند و بیش از این اجازه ندارد مگر وَرَثه اجازه دهند.

مثلاً اگر اموال شخصی عبارت باشد از خانه، تومبیل و حساب بانکی و قیمت آن‌ها به نود میلیون برسد،

ثُلث آن می‌شود سی میلیون که شخص حق دارد در این سی میلیون وصیّت کند و نمی‌تواند حتی در یک ریال بیش از این مقدار وصیّت کند و اگر بیش از این مقدار وصیّت کند،

مثلاً مقدار مصارفی که معیّن کرده به سی و دو میلیون برسد وَرَثه می‌توانند بیش از سی میلیون را اجازه ندهند یا برخی از آن‌ها اجازه دهند و برخی دیگر اجازه ندهند.

روش‌های وصیت کردن به ثلث اموال

یک مال مشخص را برای کسی یا مصرف خاصی معیّن کند که در این صورت فروش آن مال امکان ندارد مگر با اجازه صاحب جدید آن که در ضمن وصیّت معین شده است.

مثلاً اگر شخصی بگوید که ثُلث اتومبیل من برای فلان کس باشد در این صورت آن شخص در یک سوم (دو دانگ) از اتومبیل با دیگر وَرَثه شریک می‌شود و بدون اجازه او نمی‌توان سهم او از آن اتومبیل را به کسی دیگر فروخت.

ممکن است این گونه وصیت کرده باشد که از ثُلث اموالم پنج میلیون به فلان شخص بدهید که در این صورت وَرَثه می‌توانند اتومبیل را که مثلاً پنج میلیون ارزش دارد به شخص بدهند یا آن را فروخته و پولش را به او بدهند.

وصیت کسی که خودکشی کند

وصیّت کسی که دارو یا سمّی به قصد خودکشی خورده است صحیح نیست و منظور وصیّتی است که بعد از خوردن سمّ انجام شود که این مورد به خاطر منع تصرّف در اموال نیست بلکه حکم جداگانه‌ای است.

آیا شخص می‌تواند کسی را از ارث محروم کند؟

بر خلاف تصور عمومی هیچ کس نمی‌تواند یکی از وَرَثه را از ارث خود محروم کند یعنی بگوید فلان پسر یا دخترم از ارث من محروم است و چنانچه کسی این حرف را هم بزند به حرف او توجّهی نمی‌شود و آن شخص نیز همانند دیگر وَرَثه و به اندازه‌ سهمی که خدا برایش معیّن کرده ارث می‌برد.

زمانی که از شخص فوت شده دو نسخه وصیت یافت ‌شود

چنانچه تصریح کرده که وصیّت اولی باطل است یا از جایی دیگر یقین پیدا شود که منظور او بطلان وصیّت اولی بوده باید بر طبق وصیّت دومی که دیرتر نوشته شده عمل کنند و اگر تصریحی به بطلان وصیّت اولی ندارد یا یقین به گونه‌ای که گفته شد پیدا نشود باید به این طریق عمل کرد:

باید بندهای هر دو وصیّت را با دقت مطالعه کرد اگر در مورد یک چیز واحد دو نظر دارد باید به نظر دوم عمل کرد مثلاً در مورد تنها اتومبیلش در وصیّت اولی گفته که مال شخص «الف» باشد و در دومی گفته که مال شخص «ب» باشد که اتومبیل را به شخص «ب» می‌دهند چون در این بند، وصیّت دوم، اولی را باطل کرده است، اما اگر این چنین نبود یعنی وصیّت دوم، ‌وصیّت اول را نفی نمی‌کرد باید به هر دو وصیّت عمل کرد.

مثلاً در اولی گفته که به شخص «الف» یک میلیون بدهید و در دومی گفته به شخص «ب» دو میلیون بدهید که هردو لازم‌الاجرا هستند.

منبع : مجله اینترنتی دلگرم