حکمت سوم نهج البلاغه: نکوهش بخل و ترس و فقر + فایل صوتی

 تفسیر حکمت سه نهج البلاغه

نکوهش بخل و ترس و فقر

متن عربی

وَ قَالَ الْبُخْلُ عَارٌ وَ الْجُبْنُ مَنْقَصَةٌ وَ الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ وَ الْمُقِلُّ غَرِيبٌ فِى بَلْدَتِهِ .

ترجمه

امام علی (ع) فرمودند: بْخل ننگ و ترس نقصان است . و تهيدستى مرد زيرك را در برهان كُند مى سازد و انسان تهيدست در شهر خويش نيز بيگانه است.

واژگان

جُبن: ترسو بودن

مَنْقَصَة: کاستی، نقص

یُخرِس : لال می‌کند

فِطَن : زیرک

جُنَّةٌ: سپر

مُقِلُّ: لال می‌کند

ترجمه و شرح حکمت

بخل، ننگ است و جبن (ترس)، عیب و نقص به شمار می‌آید. فقر، انسان زیرک را از توانایی بیان دلیل و حجت بازمی‌دارد و او را از سخن گفتن ناتوان می‌سازد. انسان فقیر حتی در زادگاه خویش غریب می‌شود و عجز و ناتوانی، آفتی مهلک برای انسان است. در مقابل، صبر، نشان از شجاعت دارد، زهد، مایه بی‌نیازی واقعی است و ورع (خویشتن‌داری) همچون سپری انسان را از آسیب‌ها محافظت می‌کند.

چکیده مفاهیم

در این حکمت، سه ویژگی برای رشد انسان و چهار مانع اساسی برای تکامل او بیان شده است. موانع عبارتند از:

بخل: که موجب ننگ است.

ترس (جبن): که سبب نقص و کاستی در شخصیت انسان می‌شود.

فقر: که موجب خاموشی زبان و غربت اجتماعی حتی در میان خویشان می‌گردد.

عجز: که نوعی بلا و آسیب در زندگی است.

در نقطه مقابل، امام علی (ع) از سه ویژگی مثبت نام می‌برد که می‌توانند جبران‌کننده‌ی آن موانع باشند:

صبر: که نماد شجاعت است و در برابر ترس ایستادگی می‌کند.

زهد: که ثروت حقیقی است و از آسیب‌های فقر جلوگیری می‌کند.

ورع: که همچون سپری از انسان در برابر آسیب‌های گناه و ناتوانی محافظت می‌کند.

نکته‌ها

بخل به معنای عدم بخشش است و نقطه مقابل آن، جود بی‌اندازه که آن‌ هم ناپسند است. بهترین حالت، اعتدال در بخشش است.

ترس، مانعی برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های درونی انسان است و او را از دفاع از حق بازمی‌دارد.

فقیر به نیاز خود اعتراف می‌کند، اما «مُقِلّ» ممکن است در عین فقر، تظاهر به بی‌نیازی کند.

فقیر حتی میان بستگان خود احساس بیگانگی و طردشدگی می‌کند.

فقر به خودی خود پسندیده نیست، و آنچه در مدح آن آمده، به سادگی و قناعت اشاره دارد.

عجز می‌تواند در همه جنبه‌ها از جمله علمی، اقتصادی یا جسمی ظهور کند.

صبر به معنای مقاومت در برابر تمایلات، سختی‌ها و ناملایمات است.

صبر نوعی شجاعت است، زیرا دربرگیرنده مقاومت درونی در شرایط سخت است.

زهد، یعنی دل نبستن به دنیا، نه صرف نداشتن آن.

همان‌گونه که سپر انسان را از آسیب‌ها دور می‌کند، ورع نیز از او در برابر گناه و خطا حفاظت می‌نماید.

پیام‌ها

دارایی‌های معنوی مانند زهد نیز نوعی ثروت هستند.

جامعه باید برای رفع عجز و پرورش ظرفیت‌های انسانی تلاش کند.

گاهی صبوری نشان از شجاعت بیشتری نسبت به واکنش‌های تند دارد.

شناخت پیامدهای رذائل و فضائل اخلاقی، راهی مؤثر برای اصلاح و رشد شخصیت است.

فایل صوتی شرح و ترجمه حکمت‌های نهج البلاغه، حکمت سوم