شستشوی سطح چشم، اولین اقدام درمانی سوختگی شیمیایی
سوختگیهای شیمیایی چشم یکی از مهمترین اورژانسهای چشمپزشکی محسوب میشوند. از نظر شدت آسیب میتوان این دسته از سوختگیها را خفیف در حد تحریک و آبریزش چشم تا موارد شدیدی که موجب صدمات قرنیه و حتی نابینایی گردد، تقسیم کرد. دکتر احمدرضا خلیلیان جراح چشم و فوق تخصص قرنیه به موارد گوناگون سوختگی چشم و درمان این عضو از بدن در پاسخ به سؤالات اشاره کرده است و اما مشروح این گفتگو:
*مواد شیمیایی آسیبرسان به چشم به چند دسته تقسیم میشوند؟
ماده شیمیایی آسیبرسان میتواند جامد، مایع، گاز و حتی به شکل پودر یا بخار باشد. صدمات شیمیایی میتواند بهطور شایعی در خانه در مواجهه با انواع پاککنندهها، ضدعفونیکنندهها، سفیدکنندهها و یا مواد آرایشی-زیبایی رخ دهد. در بخش کشاورزی نیز کودها و سموم ضد آفت آسیبرسان هستند. همچنین گچ و سیمان از عوامل شایع سوختگی شیمیایی با خاصیت قلیایی (هیدروکسید کلسیم) برای چشم کارگران به شمار میروند. موارد قلیا یا اسیدپاشی جنایی که اغلب از مواد قوی میباشند هم ازجمله شدیدترین موارد سوختگیهای چشمی هستند.
*چه قلیاها و اسیدهایی سبب سوختگی چشم میشوند؟
رایجترین قلیاها که سبب سوختگی چشم میشوند عبارتاند از قلیای صابونپزی (KOH,NAOH)، آمونیاک و آهک (CAOH) همچنین اسیدسولفوریک (آب باطری اتومبیل)، اسید فسفریک، اسید هیدروکلریک (جوهر نمک) و پاککنندههایی مانند وایتکس (که نه اسیدی و نه باز هستند) نیز از جمله اسیدهای رایجی هستند که میتوانند صدمات جدی به چشم وارد کنند.
*اسید خطرناکتر است یا باز؟
بهطورکلی سوختگیهای قلیایی خطرناکترند. بازها با چربی غشای سلولی ممزوج سپس وارد سلول شده و آن را از بین میبرند. به دنبال آن در مجاورت با سلول کناری قرار میگیرد و سلولهای دیگر را نیز نابود میکنند که در صورت عدم درمان این فرایند تا روزها پس از مواجهه اولیه ادامه مییابد. در مقابل اسیدها باعث آسیب پروتئینی میشوند که این پروتئینها بهصورت سدی محافظ از نفوذ بیشتر اسید جلوگیری میکنند و از طرفی خاصیت بافری بافتهای مجاور از گسترش اسید جلوگیری کرده و آسیب را موضعی نگه میدارند. با این حال اسیدها در غلظت زیاد میتوانند سبب صدمات شدید و نفوذ عمیقتر به داخل چشم شوند.
* در مواقع سوختگی شیمیایی چشم چه اقدامات اولیهای باید انجام شود؟
اولین و مهمترین اقدام درمانی، شستشوی سطح چشم در اسرع وقت با مقادیر زیادی از سرم های شستشو، تزریقی یا آب است. در صورت در دسترس نبودن آب میتوان از سایر مایعات غیر سمی مانند آبمعدنی نیز استفاده کرد. در هر حال از تأخیر در شستشو باید جلوگیری کرد. برای شستشو بایستی پلکهای بیمار کاملاً باز و داخل چشم بهخوبی شستشو داده شود. درصورتیکه ماده شیمیایی هنوز در تماس با بیمار باشد باید از وی دور شود، مثلاً لباس آغشته خارج یا محلی که آغشته به اسید و قلیا هست نیز شستشو داده شود. مناطق حساس مانند چشمها و صورت بایستی در اولویت شستشو قرار گیرند، ولی در صورت امکان و وجود کمک افراد بیشتر، میتوان شستشوی سایر قسمتها را نیز همزمان انجام داد. شستشو بایستی در محل حادثه شروع و تا زمانی که بیمار به اورژانس چشمپزشکی منتقل میشود ادامه پیدا کند. مهم این است که در مواجهه با چنین حوادثی افراد کمککننده، خونسردی خود را حفظ کنند و بهاصطلاح دستپاچه نشوند و همزمان سایر افراد جهت انتقال بیمار به نزدیکترین مرکز چشمپزشکی با مرکز اورژانس تماس گرفته و در مسیر نیز شستشو را ادامه دهند. درصورتیکه عدم دسترسی به اورژانس چشم، بیمار بایستی به سایر مراکز اورژانس برده شود. در بخش تخصصی و اورژانس نیز شستشو را باید تا نرمال شدن PH چشم ادامه داد.
* چه عواملی بر دید بیمار تأثیرگذار هستند؟
نوع اسید یا باز و غلظت آن، درجه سوختگی چشم، مدت تماس، شستشوی کافی در دقایق اولیه و شدت آسیب عروق اطراف قرنیه (لیمبوس) و نیز میزان نفوذ ماده شیمیایی به درون چشم تعیینکننده وضعیت نهایی چشم و بینایی بیمار میباشند. پس از درجهبندی آسیب توسط متخصص چشم درمانهای دارویی و جراحی انجام میگیرد.
*پس از اقدامات درمانی چه زمان بینایی بیمار بازمیگردد؟
لازم به ذکر است که بیماران و همراهان آنها بایستی به این نکته توجه کنند که اقدامات درمانی اولیه بهمنظور نجات و حفظ چشم صورت میگیرد و در این مرحله هدف الزاماً برگرداندن بینایی بیمار نیست و ممکن است در این مرحله بینایی فرد بهشدت مختل باشد. بدیهی است پس از بهبود مرحله حاد بیماری میتوان اقداماتی برای بهبود بینایی انجام داد. این مرحله ممکن است چند ماه طول بکشد، لذا بیمار باید صبر و حوصله داشته باشد.
*نکته پایانی
در آخر متذکر میشویم که مانند هرگونه آسیبی که از عوامل محیطی به انسان میرسد، پیشگیری نقش عمده دارد. باید مسائل امنیتی را در محیط کار کاملاً رعایت کرده و خود را در معرض آسیب قرار ندهیم. همچنین باید حواسمان به کودکان باشد و از آنها در مقابل آسیبها مراقبت کنیم. در مورد وقوع جرائمی چون اسیدپاشی نیز مسئولان باید اقدامات پیشگیرانه جدی برای حفظ امنیت شهروندان انجام دهند.
مجله اینترنتی زندگی سالم
لادن سلطانی