حکمت دوم نهج البلاغه : از عوامل ذلت و خواری

حکمت 2 نهج البلاغه :

از عوامل ذلت و خواری ( نکوهش طمع و آز )

وَ قال (ع):
اَزْرى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ، وَ رَضِىَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ ضُرَّهُ، وَ هانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ اَمَّرَ عَلَيْها لِسانَهُ.

واژگان کلیدی

• اَزْرى: خوار و کوچک ساخت
• اِسْتَشْعَرَ: بر خود هموار ساخت
• ذُلّ: خواری و بی‌مقداری
• ضُرّ: سختی و ناراحتی
• هانَتْ: سبک شد
• أَمَّرَ: فرمانروا قرار داد

ترجمه

آن که طمع‌ورزی را شیوه خود سازد، خود را کوچک کرده است. کسی که گرفتاری خویش را علنی کند، به خواری تن داده است. و آن که زبانش را بر وجود خود مسلط گرداند، نزد خود بی‌مقدار گشته است.

چکیده مفاهیم

در این بیان حکیمانه، امام علی (ع) پیامدهای سه خصلت ناپسند اخلاقی را یادآور می‌شود:

• کسی که طمع را سرلوحه‌ی زندگی خود سازد، خود را در نظر دیگران خوار کرده است.
• آن که دردها و سختی‌های خود را نزد مردم بازگو کند، رضایت به ذلت خود داده است.
• فردی که بی‌فکر و اندیشه سخن می‌گوید و زبانش بر عقلش فرمانروایی دارد، حرمت نفس خود را لگدمال کرده است.

نکته‌ها

• طمع‌ورز نه‌تنها در نگاه دیگران، که در چشم خویش نیز خوار است. چنین فردی چون از داشته‌های خود راضی نیست، به دیگران نیازمند می‌شود و این وابستگی، عزت نفس او را تضعیف می‌کند.
• هرچند انسان از رنج‌های خود آگاه است، اما بیان کردن آن نزد دیگران چیزی جز افزودن بر خواری او نیست؛ زیرا این کار، نشانه‌ی ضعف و تسلیم او در برابر مشکلات زندگی تلقی می‌شود.
• شکایت از وضعیت سخت زندگی به بندگان خدا، در واقع شکایت از تدبیر الهی است و این کار با روح بندگی در تضاد است.

پیام‌ها

• بیان مشکلات نزد کسانی که قادر به رفع آن نیستند، نتیجه‌ای جز سرافکندگی ندارد. در چنین شرایطی باید سکوت را ترجیح داد و بردباری پیشه کرد.
• سخن گفتن بدون سنجش و تعقل، می‌تواند انسان را به ورطه‌ی نابودی بکشاند. این کلام امام (ع) نشان می‌دهد که زبان باید زیر سلطه‌ی عقل باشد، نه بالعکس؛ چرا که زبان بی‌مهار می‌تواند شخص را به ذلت بیندازد.
• کسی که به دنبال کرامت و سربلندی است، باید چشم طمع را از اموال دیگران بردارد و قناعت را در پیش گیرد.

مجله زندگی سالم / فایل صوتی شرح و ترجمه حکمت های نهج البلاغه