همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
سینما در ایران بیش از آنکه کارکرد صنعتی هنری داشته باشد ، کارکرد پژوهشی و اجتماعی دارد . از این رو نمی توان سینمای ایران را در راستای سینمای تماما مخصوص هالیوود و یا در راستای سینمای سرشار از مفهوم داستانی مطرح کرد . به همین جهت اگر بخواهیم نقش سینما در عملکرد فرهنگی جامعه را بررسی کنیم ابتدا باید شناخت فیلم سازان از جامعه را مورد ارزیبای قرار دهیم تا با یک استدلال درست در این زمینه مواجه شویم . سینما به معنای حقیقی فرزند ناخلف تئاتر در قاب تصویر است ، البته این فرزند نا خلف در شرایطی می تواند مددجوی هنر و رشد عقلانیت در این زمینه شود ، به همین دلیل اگر یک فیلم ساز شناخت کافی از پیشینه خود ، تئاتر ، نداشته باشد هرگز نمی تواند موضوعی را طرح و به یک نظریه تبدیل کند . اساس خلقت سینما ایجاد فرضیه فرهنگی در تئاتر به یک نظریه فلسفی در قالب تصویر بوده است و این پدیده تنها با شناخت فیلم ساز از تئاتر و شرایط فرهنگی جامعه خود تحقق می یابد .
همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
*جایی برای فراموشی
در مواجهه با سینما به جعبه جادویی ، تلوزیون ، برخورد می کنیم که این رسانه علاوه بر گستردگی مخاطب می تواند سوژه ای برای فیلم سازی باشد . به همین جهت در بسیاری از اثار سینمای ایران از «باشو غریبه کوچک» ساخته بهرام بیضایی تا «فروشنده» ساخته اصغر فرهادی ، همیشه این مسئله مطرح می شود که نسبتی که خالق با اثر برقرار می کند آیا به همان شکلی است که مخاطب برداشت می کند یا خیر ؟ جواب این سوال نزد هر بیننده مشخصا متفاوت است چرا که بیننده با یک رویکرد اجتماعی شخصی پا به سالن سینما می گذارد که آن رویکرد نشات گرفته از هنجارها و ناهنجارهای جامعه است ، حال فیلم این عوامل اجتماعی را به چالش می کشد و به دنبال نتیجه گیری از سوی مخاطب است . البته که فاصله فکری هر فیلم سازی در جایگاه خود قابل احترام و چالش برانگیز است اما با جامعه ای روبه رو هستیم که بسیار هوشمندانه در برابر وقایع می ایستد و از حق خود دفاع می کند پس حق نداریم پس از گذشت سالیان سال از «آژانس شیشه ای» ساخته ابراهیم حاتمی کیا ، هنوز این فیلم را یک روایت پویا در حوزه دفاع مقدس بدانیم . عباس کیارستمی نیز در همین زمینه می گوید : من خیابان نیستم که با تغییر زمان نام و طرز تفکرم تغییر کند ، من درخت هستم ، رشد می کنم و باربر خواهم شد . این فیلم ساز بزرگ در بسیاری از آثار خود همچنان که اُبژه فکری خود را دنبال می کرد به بلوغ اندیشه در این زمینه نزدیک تر می شد تا جایی که در فیلم «مثل یک عاشق» همه اندیشه اش را صرف یک پدیده احساسی می کند . از سوی دیگر ژان لوک گدار در نظریه ای می گوید : سینما خاطره می سازد و تلوزیون فراموشی را به مخاطب یاد می دهد .
همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
*چراغ ها را من خاموش می کنم
اما قبل از اینکه به جایگاه فرهنگی سینما در جامعه نگاهی اندازیم بهتر است ، سینما رفتن را به شهروندان اموزش دهیم که از هر تفریحی مفرح تر و پربار تر خواهد بود . به همین دلیل تا مادامی که مخاطب فرهنگ خوانش فیلم را آموخته نباشد و به صرف چیپس و پفک پا به سالن سینما بگذارد نمی توان از سینما انتظار داشت . بسیاری از آثار سینمایی ایران در یک جمله اعتراضی مشترک هستند : نابرابری حقوق جنسی ، آزار جنسی ، رویکرد پنهان جنسی و … . وجود این اُبژه جنسی در سینما ایران به شدت چشم مخاطبان خاص سینما را گرفته است . برای مثال در برخورد با فیلم «زندگی خصوصی» به کارگردانی محمد حسین فرح بخش ، این رویکرد جنسی به خیانت در زندگی مشترک ختم نمی شود بلکه به محدودیت ها و شیطنت های موجود در این زمینه اشاره می کند که می تواند زنگ خطر را برای سینمای ایران به صدا در آورد . اما چاره چیست ؟ باید آنگونه که زندگی می کنیم بنویسیم و آنگونه که می خوانیم زندگی کنیم تا شاید طرز تفکر در برخورد با سوژه از سوی فیلمسازان ایرانی تغییر کند . بزرگترین چالش امروزی سینمای ایران طرز برخورد با موضوع است ؛ یعنی این که فیلم ساز با زاویه دیدی پشت دوربین می رود که می تواند یک دیدگاه شخصی باشد و هیچ وجه اشتراکی در جامعه برای آن یافت نشود اما هنوز اصرار بر القای اندیشه به مخاطب دارد و فیلم می ساز . نه حاتمی کیا می تواند اندیشه خود را به درستی ترویج دهد و نه فرهادی می تواند با دریافت اسکارهای متعدد فلسفه اندیشه خود را به باور اجتماعی نزدیک کند پس بهتر است به جای تفکر برای جامعه ، جامعه را برای تفکر به سینما دعوت کنیم تا نسل فردا با رویکرد عالمانه پا به عرصه های فرهنگی – هنری کشور بگذارد .
همنوایی شبانه سینما و فرهنگ / زندگی سالم نقش سینما در رویکرد فرنگی جامعه
نویسنده : علی رفیعی وردنجانی
