مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
سینما پدیدهای همیشه تازه و کشف، کاری لذت بخش. اما کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد به خصوص وقتی با اختیار تمام واشتیاقِ خود ساخته، به تماشا و کشف سینمای کشورهای همسایه ایران بپردازی. و اما در میان فیلمهایی که از کشورهایی مثل هند، افغانستان، عراق، ترکیه و … به ایران میرسد من بنا به اشتیاق خود شروع به مطالعه در مورد سینمای ترکیه کردهام و با توجه به اینکه همه متفق القول به من میگفتند سینمای ترکیه سینماییست که هیچ حرفی برای گفتن ندارد و به جز ساختن فیلمهای کمدی احمقانه و و سریالهای اسپاگتی، توان و پتانسیل دیگری در آن دیده نمیشود، من مسرانه برای کشف و تماشای فیلمهای متفاوت سینمای ترکیه شروع به کنکاش کردم. و به نظرم به نتایج بسیار جالبی رسیدم. اما برای نوشتن نتایج جستجویم باید یک گذر کوتاه داشته باشیم بر تاریخ و تحولات اجتماعی ترکیه و بعد، تأثیر آن بر سینمای این کشور.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
جریانات سیاسی وفرهنگی ترکیه در حدود دویست سال اخیر در کل به دو دورهی بزرگ عثمانی و و آتاتورک (یا به اصطلاح: آتاتورکسیم) باید تقسیم شود. دورهی اول دورهی پادشاهی محض است و فراز و فرودهای خودش را دارد تا جنگ جهانی اول که عثمانی با شکست مواجه میشود. در سال هزار و سیصد و دو شمسی (هزارونهصدوبیست وسه میلادی) با روی کار آمدن آتاتورک، جمهوری ترکیه بنیان گذاشته میشود و از آن به بعد رسم الخط زبان رسمی کشور از نوشتار عثمانی به حروف لاتین تبدیل میشود. و ترکی استانبولی به عنوان زبان رسمی جمهوری ترکیه انتخاب میشود. در ترکیه قومیتها و زبانهای متفاوتی وجود دارد. زبان کردی، زازکی، و ارمنی از عمده زبانها و فرهنگهایی بود که از گذشته دور، در تمام سرزمین عثمانی و ترکیه کنونی وجود داشت و دارد. از عجیبترین اتفاقات تاریخ این سرزمین قتل عام ارامنه است. درست چند سال قبل از فروپاشی عثمانی در ترکیه یک نسل کشی ارامنه صورت میگیرد که در این کشتار چیزی در حدود هشتصد هزار ارمنی به قتل میرسید و بقیه ارامنه به کشورهای اطراف و اروپا پناه میبرند و بعضیها هویت ارمنی خود را پنهان نگه میدارند تا بتوانند در سرزمین مادری خودشان بمانند و زندگی کنند.
بعد از روی کار آمدن آتاتورک و انجام یک سری اصلاحات، فضا برای ارامنه باز شد ولی جنگ دیگری آرام آرام شروع به رخ دادن کرد. جمهوری ترکیه با بیان شعار ((چه خوشبخت است کسی که به زبان ترکی صحبت میکند.)) و اجباری کردن اجرای این شعار در سرود مدارس ابتدایی و راهنمایی و با بیان شعار ((یک ملت یک بیرق)) نبرد پنهان جدیدی را پایه گذاشتند و کردها که حدود 25 درصد از جمعیت ترکیه کنونی را تشکیل میدهند با این شعارها به شدت تحت فشار قرار گرفتند و این فشارها تا جایی رسید که در حدود 20 سال پیش اگر کسی به زبان کردی صحبت میکرد او را راهی زندان و در شرایط دیگر او را اعدام میکردند. و بعدها بازخوانی کشتار ارامنه و نیز بازخوانی و صحبت در هر قالبی درباره تحت فشار قرار دادن قومیتها، از سوی دولت ممنوع اعلام شد.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
همین امور باعث شد تا در فرهنگ و تلاشهای هنری و فرهنگی هنرمندان کشور دو موضوع ارمنیها و قومیت کردها جزو اولویتهای هنرمندان ترک و غیر ترک ساکن در جمهوری ترکیه شود. در موسیقی و اشعار آنها نام معشوقهای که در اصلاح ((دختر ارمنی)) است بسیار به چشم میخورد. و اما در سینما نیز به همین شکل فشار ومحدودیتِ بسیاری گریبانگیر فیلمسازان شد. اما آرام آرام با روی کار آمدن نسلی معترض و هنرمند این دو موضوع جای خود را در فیلمها باز کرد به شکلی که بعضی از این فیلمسازها مثل ییلماز گونی موفق شدند تبدیل به یک صدای جهانی از سینمای معترض ترکیه بشوند، تا جایی که ییلماز گونی توانست در سال هزار و نهصد و هشتاد و دو نخل طلای کن را به خانه بیاورد.
حال در این سلسله مقالهها با اشاره و معرفی فیلمهای هنری از سینمای ترکیه تلاش اندکی خواهم کرد برای شناخت بیشتر مخاطبان و عزیز از سینمای هنری کشور همسایه، ((ترکیه)). در پایان بگویم که هنرمندان ترک به شدت به سینما و هنر ایرانی احترام میگذارند و به احترام کسانی مثل کیارستمی، نادری، برادران کامکار و … کلاه از سر بر میدارند.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
و اما برای این هفته فیلمی رو معرفی میکنم ککه به شدت به حال و هوای ایران نزدیک است. فیلم ((فصلی در حکاری)).
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
Hakkâri’de Bir Mevsim
دیشب فیلم را دیدم. شاید این یازده یا دوازدهمین فیلمی باشد که از سینمای هنری ترکیه دیدم. سه فیلم از حندان ایپکچی و دو یا سه فیلم از نوری بیلگه جیلان و چند فیلم دیگر. آن شب در حال فیلم دیدن وقتی به سکانس کلاس در اواخر فیلم رسیدم به پلانی برخوردم که حیرت کردم. درصحنهای از فیلم روی تخته سیاه معلم تاریخ و سال را نوشته، 6 شوبات (درست روزی که من فیلم را دیدم و در موردش نوشتم، اما سی و چهار سال بعد). معلم به بچهها درس روزها و سال را داده است. یک سال 365 روز است، یک سال 12 ماه است، یک سال 4 فصل است .
کارگردان فیلم اَردَن کیرال (Erden Kıral) است و فیلم اقتباسی ست از رمانی به همین نام نوشته فرید ادگو (Ferit Edgü) که در سال 1977 نوشته شده. فرید ادگو با همکاری اونات کوتلار (Onat Kutlar) رمان را به فیلمنامه تبدیل کردند و در سال 1982 فیلمبرداری شد. فیلم در فصل زمستان در حکاری شهری در شرق ترکیه ساخته شده. روستایی کوهستانی و خانههایی که بر پشت بام یکدیگر بنا شدهاند. پلکانی از خانهها در دامنه کوهی برفی. پوشش مردان و زنان، نشان از یک روستای کردنشین را دارد و همه به زبان ترکی صحبت میکنند.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
تا میانههای فیلم هیچ یادم نمیآمد زن اول فیلم را کجا در کدام فیلم و قصه دیدهام. در یک پلان جایی که زن خومه های رنگ رزی شده را بالای بخاری روی بند پهن میکند، خومه ی قرمز رنگ را پهن میکند و بعد خومه ی سیاه رنگ و بعد نگاهی به گوشهای از اتاق میاندازد. زن با لباس کردی قرمز و آن نگاه و غم در چهره به من فهماند که وصف او را در ادبیات ایران خواندهام. مارال. مارال دولت آبادی. مارالِ رمان کلیدر نوشتهی محمود دولت آبادی. یک زن کرد، جسور و شجاع.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
معلمی وارد روستا میشود. چقدر حسها شبیه فیلم ((رگبار)) بهرام بیضایی است. در این فیلم اما معلم با سکوت وارد میشود و با سکوت مواجه میشود. ده دقیقهی اول فیلم شاید 5 یا 6 دیالوگ دارد. یکی از معلم میپرسد چرا به اینجا آمدی؟. و عشقی که در نگاهها، بین زن ومعلم بازی میکند.
در این روستا زن حتی امکان صحبت مستقیم با معلم (مرد نا محرم در سنت اجتماعی) را ندارد و از پسرش به عنوان واسطه برای صحبت استفاده میکند. دراواخر فیلم زن چنان از بی توجهی معلم ناراحت میشود که در صحنهای از فیلم در حضور پسرش خود شروع به صحبت با معلم میکند و با گفتن دو، سه دیالوگ ناراحتی خود را به معلم میفهماند و از خانه محقر معلم بیرون میشود.
و عجیب اینکه در روستا تمام خانهها در دارد، ولی کسی با در زدن و اجازه گرفتن وارد خانه نمیشود. معلم در سکانسی پشت میز خود نشسته و برای همسرش نامه مینویسد. فضای تنها و شاعرانه با ورود مختار روستا، به کل به هم میخورد. مختار سرخوشانه به معلم میگوید که برای تو زن میگیرم. از روستای روبه رویی. معلم میگوید من زن دارم و مختار در جواب میگوید: ((چه فایده، نمیتونی زنت رو اینجا بیاری که. پس همین جا زن بگیر)). مختار خود غریبه است و از سالهای دور به این روستا آمده و همینجا تشکیل خانه و خانواده داده.
این فیلم در سال 1983 خرس نقرهای برلین رو از آن خودش کرد.
عوامل فیلم عبارتند از:
Erden Kıral کارگردان: اردن کیرال
Onat Kutlar Ferit Edgü نویسندگان: فرید ادگو، اونات کوتلا
Oyuncular: بازیگران:
Genco Erkal گِنجو اَرکال
Şerif Sezer شریف سَزَر
Erkan Yücel ارکان یوجِل
Macit Koper مجید کُپِر
Rana Cabbar رعنا جبار
Erol Demiröz اَرُل دَمیرُز
Berrin Koper بَرین کُپِر
Timur Selçuk موسیقی: تیمور سلجوق
مدیر فیلمبرداری: کنعان اُرمانلَر Kanan Ormanlar
تدوین: یلماز آتادِنیز Yilmaz Atadeniz
باربارا ریکِل Barbara Rikel
Erden Kıral متولد سال 1942 در شهر گولجوک ترکیه است و حدود بیست فیلم در کارنامه کاری خو دارد. از این میان دو کار او توانسته در جشنواره برلین خوش بدرخشد. از فیلمهای مهم او میتوان به کانال 197، زمان شکار 1988، داستانهای ماه 1996، شکارچی 1997، خانهی پدر 2001 و شب 2014 اشاره کرد.
مروری بر سینمای ترکیه / کشف و کنکاش در سینما خود هیجانی بی نظیر دارد
نویسنده : علی رضوانی