اجتماعی

لیزری که جلوی نابینایی را می‌گیرد

لیزروحشت لحظه‌ای را تصور کنید که به شما می‌گویند بینایی‌تان را از دست می‌دهید و هیچ کاری هم برای جلوگیری از آن نمی‌توان کرد.

این کابوس میلیون ها انسان مسنی است که مبتلا به تخریب ماکولا یا لکه زرد هستند. لکه زرد بخش حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است، اما بتازگی نوعی تکنیک درمان لیزری نوین، مژده جلوگیری از این نوع نابینایی را می دهد. سال گذشته آزمایشی موفقیت آمیز در مقیاسی کوچک انجام شد که محققان را به فکر بررسی دقیق و مجدد آن انداخت تا شاید به نتایجی دست یابند که به طور کل اساس درک مان از علت این بیماری را دگرگون کند. آزمایش های بیشتری درحال انجام است، گرچه هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد، اما اگر نتیجه شان مانند آزمایش سال گذشته موفقیت آمیز باشد، می تواند جلوی نابینایی میلیون ها نفر در سراسر جهان را بگیرد.

بیماری تخریب ماکولا، بخشی از شبکیه چشم را از بین می برد که در پشت چشم قرار دارد و دربرگیرنده بیشترین تعداد گیرنده های نوری است. این بیماری در وسط دید مبتلایان، حفره ای به وجود می آورد که خواندن و تشخیص چهره ها را سخت یا ناممکن می کند. از هر 15 نفر یک نفر به این بیماری مبتلا می شود. ژنتیک نقش بسیار مهمی در این بیماری دارد. از هر شش نفر افراد بالای 80 سال، یک نفر گرفتاراین بیماری می شود. برای رایج ترین شکل این بیماری، یعنی تخریب ماکولای خشک هنوز درمانی وجود ندارد، اما برای نوع نادر آن که تخریب ماکولای مرطوب است، داروهایی وجود دارد که پیشرفت بیماری را کند می کند.

در بیشتر بیماران، این وضع با تجمع غیرمعمول یا بیش از حد زباله های سلولی زاید به نام دروسن که به شبکیه چشم آسیب می رساند، شروع می شود. فرض براین است سلول های دروسن که ترکیبی از لیپید و پروتئین است به وسیله سلول های برون پوش رنگدانه RPF پاکسازی می شود (به تصویر مراجعه کنید). اما با افزایش سن از کارآیی آن سلول ها کاسته می شود. اتفاقی که بعد از این مرحله می افتد، هنوز ناشناخته مانده و بخوبی درک نشده است. محققان نمی دانند که وجود دروسن اضافی موجب بیماری تخریب ماکولا می شود یا آسیب سلول های برون پوش رنگدانه علت وجود این بیماری است.

این سلول های از اکسیژن خالی شده از بین می رود و دیگر نمی تواند انرژی مورد نیاز گیرنده های نوری شبکیه را فراهم کند و باعث مرگ آنها می شود. از آنجا که بیشترین تمرکز گیرنده های نوری در ماکولا ـ لکه زرد ـ است، بنابراین بخش زیادی از دید بیمار از دست می رود.

حدود ۴۰ سال پیش محققان معتقد بودند که لیزر می تواند دروسن را پاکسازی و این بیماری را درمان کند، اما این درمان نتوانست در دید بیماران بهبود حاصل کند و سرانجام از ترس این که مبادا بیماری مبتلایان با درمان لیزری بدتر شود، آزمایش ها متوقف شد. البته این موضوع جای تعجب هم نداشت، زیرا لیزرهایی که در آن زمان استفاده می شد، انرژی بسیار بالایی داشت و سوختگی های مشهودی روی شبکیه چشم به جا می گذاشت. اما لیزرهای امروزی دقیق و کم انرژی تر است و به همین دلیل انتخاب های خوبی محسوب می شو​د.

سه سال پیش چشم پزشک متخصصی به نام رابین گویمر روی 50 نفر که در مراحل اولیه این بیماری قرار داشتند و اندکی دروسن در چشم شان وجود داشت، آزمایشی انجام داد. از میان دو چشم تنها یک چشم به طور انتخابی تحت درمان لیزر خاصی قرار گرفت. پس از درمان، خانم گویمر متوجه کاهش چشمگیری در مقدار دروسن و به دنبال آن بهبود در دید بیشتر شرکت کنندگان شد. در آزمون های آزمایشگاهی برخی داوطلبان متوجه اندکی تفاوت در شدت نوری شدند که قبلا نمی توانستند ببینند و این نشان می داد که شبکیه چشم شان کمی از کارآیی خود را بازیافته است. بنابه گفته گویمر، آن بخش از شبکیه چشم که آسیب دیده بود دوباره به نور حساسیت نشان داد.

سوالی که اینجا مطرح می شود، این است که چرا برای بهبود چشم بیمار باید به وسیله لیزر ابتدا به جنگ سلول های برون پوش رنگدانه شبکیه رفت. یک فرضیه این است که این سلول ها چنان محکم به هم چسبیده اند که هرگز تقسیم یا دوباره تولید نمی شوند و برای از بین بردن دروسن اثر کمتری دارند. اگر لیزر از این لایه شلیک شود، می تواند برخی سلول ها را نابود کرده و پیوند های محکم را بشکند و اجازه بازسازی سلول های برون پوش رنگدانه را بدهد. لیزر باید بتواند این کار را انجام دهد، زیرا به جای یک اشعه یکسان از هزاران جرقه کوچک اشعه تشکیل شده است که به سمت هدفش نشانه می رود و تعدادی سلول را به صورت پراکنده از بین می برد. اما در عین حال آنقدر سلول باقی می گذارد تا بازسازی سلول های برون پوش رنگدانه شبکیه شروع شود.

اما این کل داستان نیست، زیرا وقتی گویمر تحقیق خود را شروع کرد، فقط به درمان یک چشم از داوطلبان پرداخت و چشم دیگر را به عنوان کنترل، درمان نشده باقی گذاشت و بعد درکمال تعجب متوجه شد وقتی مقدار دروسن از یک چشم کم می شد، هر دو چشم بهبود خود را به دست می آورد. او می گوید این که هردو چشم تحت تاثیر مکانیسم بازسازی قرار گرفت خبر از اتفاق دیگری می دهد که موجب واکنش در هردو چشم می شود.

گویمر می گوید احتمالا سیستم ایمنی بدن مسئول چنین اتفاقی است. چشم برای حفاظت خود از تورم بالقوه مضر که براثر واکنش سیستم ایمنی بدن به وجود می آید، خارج از رادار سیستم ایمنی قرار می گیرد. متاسفانه این مساله نیز موجب می شود که دروسن ها زیر لایه های محکم سلول های برون پوش رنگدانه محفوظ و مصون بمانند. وقتی لیزر برخی از این سلول های محافظ را می کشد، سیستم ایمنی بدن از وجود دروسن آگاه شده و به پاکسازی این زباله های سلولی با کمک سلول های احیا شده رنگدانه می پردازد.

البته این موضوع هنوز فرضیه است، اما محققی دیگر که نتایج این آزمایش ها را بررسی کرده آن را کاملا منطقی می داند.

از آنجا که آزمایش های گویمر نتایج فوق العاده ای به همراه داشته است او شروع به درمان فقط یک چشم از 300 داوطلب دیگر کرد تا دامنه آزمایش خود را افزایش دهد و تقریبا مطمئن است که هردو چشم به این درمان، از خود واکنش مثبت نشان خواهد داد. گرچه این نوع درمان در مراحل اولیه خود است، اما گویمر نوید روزی را می دهد که با استفاده از لیزرهای جدید در مورد افرادی که در خطر بالای تخریب ماکولا قراردارند، اقدامات پیشگیرانه ای انجام دهند، مانند کسانی که در معرض حمله قلبی قرار دارند و با درمان فشار خون، آن را کنترل می کنند. همچنین اگر والدین شما به این بیماری مبتلا شده باشند، باید​ آزمایش ژنتیک بدهید و اگر ژن این بیماری را داشته باشید، می توانید از این درمان لیزری استفاده کنید تا از ابتلا به آن جلوگیری شود. در واقع محققان قصد دارند به این نقطه از پیشرفت دست یابند. به عنوان مثال کسانی که به طور ژنتیکی در خطر هستند سالانه یک بار این اقدام پیشگیرانه را انجام دهند، با این روش در برابر این بیماری براحتی واکسینه می شوند.

درمان شبکیه با سلول های بنیادی

سلول های شبکیه چشم تان از بین رفته است؟ خوب سلول های جدیدی تولید کنید.

روش دیگر برای توقف تخریب ماکولا تولید یکسری سلول های برون پوش رنگدانه برای خودتان است. گروهی از محققان با استفاده از سلول های بنیادی جنینی این کار را برای خود انجام داده اند، اما انجام این کار به وسیله سلول های جنینی این خطر را دارد که سیستم ایمنی، آن را پس بزند.

برای برطرف کردن این مشکل ماسایو تاکاهاشی، محقق ژاپنی در نظر دارد از سلول های بنیادی نیرومند ـ ips ـ تحریک شده استفاده کند. این سلول ها با مهار کردن سلول های خود داوطلب و بازپیچی آنها و تبدیل شان به حالت سلول های بنیادی، تولید می شود. این روش سلول ها را قادر می سازد به دور هر نوع بافتی بپیچند و از آنجا که از خود بدن داوطلب گرفته شده احتمال این که پس زده شوند بسیار کم است.

18 ماه آینده ماسایو یکی از اولین آزمایش های انسانی دنیا را با درمان سلول ips و تغییر سلول های پوست به سلول های برون پوش رنگدانه شبکیه و تزریق آنها به درون چشم شروع خواهد کرد.

منبع:جام جم آنلاین

همچنین بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا