سیاست‌زدگی در آموزش عالی حذف شود.
دولت نهم و دهم، درباره دانشگاه سیاست‌های انقباضی در پیش گرفته بود. در این دوران، تک‌صدایی در دانشگاه‌ها وجود داشت و تشکل‌ها با محدودیت‌های زیادی مواجه بودند؛ بااین‌وجود آقای روحانی در طول چهار سال گذشته موفق شد فضای دانشگاه را بازتر از گذشته کند و در سیاست‌های انقباضی دانشگاه‌ها تغییر ایجاد کند؛ البته اقدامات دولت آقای روحانی در چهار سال گذشته، با نقطه ایده‌آل فضای دانشگاه‌ها و تشکل‌های دانشجویی فاصله دارد؛ اما به نسبت گذشته وضعیت بهتر شده است؛ همچنین برخی موانع و محدودیت‌ها اجازه نداد که دولت یازدهم تمامی برنامه‌های خود را در دانشگاه اجرایی کند؛ اما این امیدواری وجود دارد که آقای روحانی و وزارت علوم بتوانند به مطالبات دانشجویان پاسخ‌های جدی‌تری بدهند.
****در سال‌های اخیر، تک‌صدایی در دانشگاه‌ها وجود داشته و تشکل‌ها با محدودیت‌های زیادی مواجه بودند. به نظر شما آیا آقای روحانی توانست طی چهار سال گذشته درکم‌رنگ‌کردن این فضای امنیتی موفق عمل کند؟
آقای روحانی در کاهش فضای امنیتی دانشگاه‌ها موفق عمل کرد. به‌هرحال در سال‌های گذشته شاهد برخوردهای امنیتی جدی با دانشگاهیان بودیم؛ اما در چهار سال گذشته برخوردها به‌شدت کاهش پیدا کرد. برخی مسئولان دانشگاهی درباره برخورد با دانشجویان پیش‌قدم بودند و تغییر بسیاری از این مدیریت‌ها موجب شد نوع برخورد با دانشجوها فرهنگی‌تر شود و اگر دانشجو در یک جایی هم مرتکب خطایی شد با سازوکار درون‌دانشگاهی با فرد خاطی برخورد شد. به‌طبع نحوه برخورد دستگاه‌های امنیتی هم با دانشگاه به نسبت گذشته تفاوت جدی داشته است؛ برای نمونه، مشاهده کردید که در شانزدهم آذر سال گذشته صدها برنامه در دانشگاه برگزار شد و به‌‌رغم برخی از نکات کوچکی که وجود داشت دانشجوها توانستند در همین فضای درون‌دانشگاهی با امنیت کامل فعالیت کنند و برخوردهایی که با دانشجو صورت می‌گرفت بیشتر به این دلیل بود که دانشجو آسیب نبیند و دچار افراط یا تفریط نشود؛ البته در برخی جاها محدودیت‌های ایجابی هم وجود داشت، اما درمجموع فضای فعالیت دانشجویی به نسبت گذشته تغییرات جدی کرد. در ارتباط با تشکل‌های دانشجویی هم به همین صورت بود. در دولت نهم و دهم عمدتاً بسیاری از تشکل‌های دانشجویی فعال به‌ویژه تشکل‌های معطوف به جریان‌های اصلاحات و اعتدال تعطیل و منحل شدند و عموم اتحادیه‌های آنان نیز منحل شد؛ درحالی‌که در این چهار سال گذشته 150 تشکل سیاسی جدید فعال شدند که عمدتاً معطوف به گرایش و نگاه دولت و اصلاح‌طلبی بود؛ نهایتاً یک اتحادیه موردتائید قرار گرفت که ناشی از مشکلاتی بود که از گذشته برجای‌مانده بود. درمجموع نمی‌توان گفت که شرایط کنونی شرایط مطلوبی است؛ اما به نظر من نسبت به گذشته شرایط بهتری حاکم شد؛ البته در فضاهای دانشجویی مطالبات بر زمین‌مانده زیادی وجود دارد؛ اما باید دولت دوازدهم بیشتر کمک کند تا فضای فعالیت‌های دانشجویی در عرصه‌های مختلف نه‌فقط سیاسی بلکه در عرصه‌های صنفی، علمی، کانون‌های مختلف و متکثر فرهنگی و غیره گسترش بیشتری پیدا کند. واقعیت این است که هرچه درون دانشگاه‌ها فعالیت‌های دانشجویی بیشتر به رسمیت شناخته و فرصت تلقی شود یک حسن جدی دارد: اینکه شاهد هستیم فعالیت جریان‌های افراطی ضعیف‌تر می‌شود و ناهنجاری‌هایی که در بعضی فعالیت‌های دانشجویی وجود دارد، به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. دانشجو در اینجا تمرین فعالیت‌های آماتوری را می‌کند و برای ورود به فعالیت‌های اجتماعی آماده‌تر می‌شود. به نظر من هرچقدر فضای دانشگاه با چارچوب‌ها و قواعدی که دارد فضای پرنشاط‌تری باشد، ضریب فضای امنیتی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و دانشگاه امن ایجاد می‌شود: نه دانشگاه امنیتی. در این وضعیت عرصه فعالیت دانشجویان بیشتر فراهم می‌شود.
*****چه عواملی موجب شد آقای روحانی نتواند سیاست‌های خود را در فضای دانشگاه اجرایی کند؟ عملکرد وزارت علوم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آقای روحانی در این رابطه تلاش‌های زیادی انجام داد؛ البته اولویت‌های اصلی دولت یازدهم دانشگاه نبود؛ به‌دلیل اینکه موضوع برجام، دیپلماسی، مسائل اقتصادی و معیشتی اولویت‌های جدی دولت بودند. اما به نظر می‌رسد که دولت در ارتباط با بحث دانشگاه تلاش کرد وزرای کاملاً دانشگاهی، دانشگاه‌شناس و آشنا به مسائل و فعالیت دانشجویی را بر مسند امور قرار دهد؛ اما متأسفانه به‌دلیل نوع نگاهی که مجلس نهم داشت شاهد آن بودیم که بسیاری از افراد توانمندی که دولت به خانه ملت معرفی کرد یا رأی اعتماد نگرفتند یا مثل آقای دکتر فرجی دانا که رأی اعتماد گرفت، بعد او را استیضاح کردند؛ بنابراین فکر می‌کنم دولت به‌طور نسبی تلاش خود را درمجموع انجام داد. با توجه به اینکه اولویت‌های دولت، هم در عرصه سیاست خارجی و هم اقتصادی تعریف‌شده بود، طبیعی است تا حدودی آن شرایط مطلوب فراهم نشود؛ اما درعین‌حال دولت و وزارت علوم در دوره گذشته با تمامی مشکلاتی که وجود داشت، نمره قبولی گرفت؛ البته دولت دوازدهم در این دوره باید تلاش کند تا این نمره قبولی را به یک نمره بالای قبولی تبدیل کند.
****در دولت اصلاحات تشکل و جنبش دانشجویی در نقطه عطف قرار داشت. چرا امروز تأثیرگذاری خود را از دست داده است؟ جنبش‌های دانشجویی با چه چالش‌هایی همراه بوده است؟
بخشی از مسئله به مباحث هستی‌شناسی دانشگاه و تحولاتی که در عرصه دانایی در ایران و جهان رخ داد، بازمی‌گردد. به‌هرحال ما در دورانی با دانشگاه نخبگان روبه‌رو بودیم و اکنون با دانشگاه توده‌ای مواجه هستیم. فضای انقلاب انفورماتیک و الکترونیک نقش بسیار کلیدی در انتقال اطلاعات و جنبش‌های موجود در این عرصه دارد و به نظر من این مباحث از زاویه خود بحث‌های بسیار مبنایی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی درون دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. این نکته را باید در نظر داشت که به‌دلیل اینکه در جامعه ما احزاب قوی خوب شکل نگرفته‌اند و نظام علمی ما از ضعف‌های کلیدی برخوردار است و نقش اصلی سیاست حرفه‌ای را باید احزاب ایفا بکنند، چون در اینجا با مشکلات جدی روبه‌رو بوده‌ایم، بار سنگین فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی را جنبش دانشجویی بر عهده گرفته و چون این بار سنگین هزینه زیادی به این جنبش‌ها تحمیل کرده درحالی‌که باید این بار اصلی را احزاب بر دوش می‌گرفتند به‌طبع همین پرهزینه‌بودن فعالیت‌ها که بخش‌هایی از آن را در چهره بسیار ناپسند ستاره‌دارشدن و انحلال و مشکلاتی که پیش آمد، شاهد بوده‌ایم آن وجه عینی موجب شده جنبش دانشجویی احساس کند باید تا حدودی هزینه‌های خود را کاهش بدهد؛ بنابراین به‌دلیل آسیب‌هایی که دیده و هزینه‌هایی که پرداخته، به حاشیه رفته است.
*****جنبش دانشجویی در گذشته به مسائل سیاسی و فکری جامعه نگرش عمیق‌تری داشت؛ این درحالی‌است که این دغدغه‌ها در نسل جدید دانشجویان کم‌رنگ است. آیا نوع نگاه به فعالیت دانشجویی موجب شده دانشجویان این‌گونه رفتار کنند؟
جنبش دانشجویی ما در 80 سال گذشته عمدتاً معطوف به فعالیت سیاسی بود و سیاست نقش اصلی را در کار ویژه آن شکل داد؛ اما از یک دوره‌ای به دلایل عدیده هم جهانی‌سازی و هم انقلاب الکترونیک و نوع تربیت نسل جدید جنبش دانشجویی که جنبش سیاسی بود به‌سرعت به‌سمت جنبش اجتماعی حرکت کرد. جنبش اجتماعی همانند جنبش سیاسی، جنبش صفر و یکی نیست؛ بلکه جنبش اجتماعی سعی می‌کند عرصه‌های مختلف فعالیت را برای خود در نظر گیرد: بحث‌های صنفی، فرهنگی، ورزشی و زیست‌محیطی. بنابراین جنبش اجتماعی بیشتر سیال می‌شود و دیگر آن تمرکز گذشته را درباره عرصه سیاست ندارد و چون به‌شدت عمومی و گسترده می‌شود آن زمان است که دیگر از آن هژمونی سیاسی برخوردار نیست؛ درنتیجه بخشی از آن را باید معطوف کنیم به تربیت نسلی، تفاوت جهانی‌سازی، انقلاب الکترونیک و نوع واکنشی که در بحث دانشگاه‌ها و برخوردها با جریان‌های دانشجویی وجود داشته است.
*****به نظر شما چه چالش‌هایی پیش روی آقای روحانی وجود داشته که تاکنون نتوانسته وزیر علوم را معرفی کند؟ وزیر علوم باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشد؟
دانشگاه یک کانون علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است؛ همچنین دانشگاه یک کانون ملی و عمومی است. متأسفانه به‌دلیل اهمیت نقش دانشگاه در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی از دیرباز دانشگاه مورد سهم‌خواهی جریان‌های سیاسی قرار گرفته و درواقع نوعی سیاست‌زدگی در اینکه چه کسی یا چه کسانی باید مدیریت دانشگاه و آموزش عالی را بر عهده داشته باشند، نقش اصلی را ایفا کرده است؛ درحالی‌که سیاست‌زدگی برای تعیین مدیریت آموزش عالی یکی از آفت‌های بزرگ این نهاد محسوب می‌شود. کارکرد سیاسی دانشگاه یک نقشی است که بیشتر جنبه آماتوری دارد؛ اما عرصه سیاست‌زدگی در تعیین مدیر علمی به‌شدت آسیب جدی به کارکرد نهاد علم و شاخص‌های تعیین مدیریت کلان آن وارد می‌کند. کسی باید بر اریکه نهاد علم بنشیند که اولاً یک شخصیت کاملاً علمی باشد، همچنین تحولات دانش و علم را در ایران و جهان بداند، دارای این توانایی باشد که توسعه علمی را با توسعه ملی پیوند بزند و از این توانایی برخوردار باشد که بتواند منابع کشور را با نگاه دانش‌بنیان بسیج کند و درعین‌حال توجه داشته باشد که محیط دانشگاه به‌دلیل اینکه یک محیط متکثر و متنوع از دیدگاه‌های مختلف است فضای آن را به‌سمت یک فضای گفتمانی و گفت‌وگو بین جریان‌ها، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مختلف هدایت کند. نکته دیگر، در اولویت قرارگرفتن موضوعات دیگر ازجمله مسائل اقتصادی و سیاست خارجی و سیاست داخلی است که موجب می‌شود، دانشگاه در موقعیت و اولویت بعدی قرار گیرد. در وزارت علوم حداقل نزدیک به 50 هزار عضو هیئت‌علمی وجود دارد؛ همچنین نزدیک به پنج میلیون دانشجو در کشور مشغول تحصیل هستند. اکنون این پرسش جدی مطرح است که آیا از میان این 50 هزار عضو هیئت‌علمی فردی وجودنداشته که موجب شده ما در وزارت‌خانه‌های دیگر وزیر داشته باشیم و در این نهاد نهایتاً به‌سمت سرپرست حرکت کنیم؟
****در بین گزینه‌هایی که تاکنون مطرح است، آقای ضیاء هاشمی، سرپرست فعلی وزارت‌خانه از شانس بیشتری برخوردار است. معرفی ایشان به‌عنوان وزیر علوم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آقای روحانی برای انتخاب وزیر علوم باید سراغ چهره‌ای برود که فعالیت کلان مدیریتی انجام داده باشد، ستاد آموزش عالی را بشناسد و جامعه علمی تا حدودی با او آشنایی داشته باشند. به نظر من یکی از گزینه‌های خوب می‌تواند ایشان باشد. اگر این اتفاق بیفتد، به‌‌رغم اینکه ما بزرگان گذشته را نداریم اما درعین‌حال می‌توان به‌طور نسبی مطمئن بود که دانشگاه و آموزش عالی مسیر طبیعی خود را طی می‌کنند.
*****آیا زمان آن نرسیده که به مدیریت زنان در وزارت علوم اعتماد شود؟
بنده از منظر جنسیتی به این موضوع نمی‌نگرم. به نظر می‌رسد درعین‌حال که ما اعضای هیئت‌علمی زن خوبی داریم اما در ارتباط با مدیریت کلان باید تا حدودی از بحث‌های شعاری عبور کنیم و از قشر زنان در هیئت علمی، مدیریت میانی، روسای دانشگاه‌ها و مدیریت‌های وزارت علوم بیشتر استفاده کنیم تا بعدها بتوانیم در استفاده از وزیر زن باتجربه راحت‌تر دست به انتخاب بزنیم.
****مهم‌ترین مشکلات حال حاضر وزارت علوم چیست و وزیر علوم باید چه اقداماتی را در اولویت کاری خود قرار دهد؟
بحث کیفیت در آموزش عالی مسئله مهمی است. با سیطره گسترش کمی، مسئله کیفیت در آموزش عالی دچار مشکلات جدی شد و مغفول ماند. بحث تجمیع دانشگاه‌ها نیز مطرح است. متأسفانه در دوره هشت‌ساله آقای احمدی‌نژاد صد دانشگاه به 40 دانشگاه قبلی اضافه شد. وزارت علوم باید بتواند سریع یک تجمیع جدی در ارتباط با دانشگاه‌ها سازماندهی کند. بحث دیگر پیوند آموزش عالی با توسعه ملی است که این پیوند اگر برقرار نشود، مسئله اقتصاد مقاومتی، اشتغال، کیفیت کالا و توسعه پایدار دچار مشکل جدی خواهد شد. موضوع دیگر اعتبار پژوهش از تولید ناخالص ملی است. اکنون 46/0 تولید ناخالص به اعتبار پژوهش اختصاص پیدا کرد؛ درحالی‌که در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه 5/2 است، تا این اتفاق نیفتد مسئله فعالیت پژوهشی دچار اختلال جدی است. نهایتاً اینکه دانشگاه‌ها باید به جایگاه خود از حیث حقوقی و نظام قواعد و قوانین بازگردد؛ این هم از اقداماتی است که باید انجام شود. نظام‌های آموزش عالی ما مثل پیام‌نور، دانشگاه آزاد، فنی‌‌حرفه‌ای و جامع علمی‌کاربردی باید به جایگاه خود بازگردند یا بتوانیم یک نظام منسجم زیرمجموعه آموزش عالی را سامان دهیم. متأسفانه در دوران قبل مجموعه فعالیت این نهادها دچار نوعی درهم‌تنیدگی شد و ما باید هرکدام از این‌ها را سر جای خود قرار دهیم.
نویسنده : لیلا کاظمی