آیا مشکلات سلامت روان بر عملکرد جنسی تأثیر دارد؟
بسیاری از افراد هنگام مواجهه با اختلالات جنسی، علت را تنها در شرایط جسمانی جست‌وجو می‌کنند. بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات قلبی، اختلالات هورمونی، آسیب‌های عصبی یا مشکلات کف لگن از جمله عوامل فیزیکی مؤثر بر عملکرد جنسی هستند. با این حال، تأثیر سلامت روان بر کیفیت روابط جنسی نباید نادیده گرفته شود.
پژوهش‌ها به طور مداوم نشان می‌دهند که بین اختلالات روانی – به‌ویژه افسردگی و اضطراب – و مشکلات عملکرد جنسی ارتباط مستقیمی وجود دارد. گرچه تعیین اینکه کدام‌یک عامل اولیه است (اختلال روانی یا جنسی) گاهی دشوار است، اما روشن است که این دو به‌شدت به هم گره خورده‌اند.
در ادامه به برخی از مهم‌ترین مسیرهای ارتباط سلامت روان و سلامت جنسی پرداخته‌ایم.
افسردگی و سلامت جنسی
افسردگی معمولاً منجر به کاهش علاقه به فعالیت‌های لذت بخش، از جمله رابطه جنسی، می‌شود. افرادی که با افسردگی دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است با خستگی، بی‌انگیزگی، عزت نفس پایین، کاهش انرژی، بی‌میلی جنسی و ناتوانی در تجربه لذت مواجه شوند. این عوامل می‌توانند روابط عاطفی و جنسی فرد را دچار مشکل کنند.
مطالعه‌ای بر روی ۱۳۲ نفر نشان داد که ۷۲٪ از افراد مبتلا به افسردگی تک‌قطبی و ۷۷٪ از افراد دچار افسردگی دوقطبی کاهش میل جنسی را تجربه کرده‌اند (Casper et al., 1985).
افسردگی می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- آنورگاسمی (مشکل در رسیدن به اوج لذت جنسی)
- اختلال نعوظ در مردان
چرا افسردگی بر رابطه جنسی تأثیر دارد؟
افسردگی با اختلال در عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی در مغز همراه است. این مواد شیمیایی که مسئول ایجاد ارتباط بین مغز و اندام‌های جنسی هستند، در هنگام افسردگی از تعادل خارج می‌شوند. این اختلال شیمیایی می‌تواند باعث کاهش میل جنسی، کم‌شدن تحریک پذیری و لذت کمتر از فعالیت جنسی شود.
راه‌های مختلفی که افسردگی می‌تواند باعث اختلال عملکرد جنسی شود:
اثرات افسردگی بر روابط و نگاه فرد به زندگی بسیار پیچیده‌اند. برخی از علائم که می‌توانند به اختلال جنسی منجر شوند عبارت‌اند از:
- ناتوانی در تجربه لذت
- بی‌میلی به فعالیت‌ها
- کمبود انرژی
- نوسانات خلقی
- کاهش اعتماد به نفس
آیا داروهای ضدافسردگی عوارض جنسی دارند؟
گرچه داروهای ضد افسردگی به کنترل علائم بیماری کمک می‌کنند، اما برخی از آن‌ها، به‌ویژه داروهای SSRI، ممکن است با عوارض جنسی همراه باشند. این داروها از طریق افزایش سطح سروتونین عمل می‌کنند و با اینکه به بهبود خلق کمک می‌کنند، اما می‌توانند میل و برانگیختگی جنسی را کاهش دهند یا ارگاسم را دشوار سازند.
در مقابل، داروهایی که بر دوپامین یا نوراپی‌نفرین اثر می‌گذارند، کمتر احتمال دارد عوارض جنسی ایجاد کنند.
چگونه افسردگی و مشکلات جنسی تشخیص داده می‌شود؟
اگر تصور می‌کنید مشکلات جنسی‌تان به افسردگی مربوط است، مشورت با یک روان‌شناس جنسی (سکستراپیست) بسیار مفید خواهد بود. در برخی موارد، اختلال جنسی منشأ افسردگی است نه نتیجه آن. ارزیابی دقیق علائم، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی می‌تواند به روشن‌شدن علت کمک کند.
در صورت نیاز، آزمایش‌هایی برای بررسی موارد زیر توصیه می‌شود:
- اختلالات هورمونی
- مشکلات تغذیه‌ای
- کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
- شرایط زنان و زایمان یا اورولوژی
درمان افسردگی و اختلالات جنسی
درمان افسردگی معمولاً با دارو و روان درمانی همراه است. اگرچه برخی داروها ممکن است عملکرد جنسی را مختل کنند، ولی انتخاب درست دارو و دوز آن می‌تواند عوارض را کاهش دهد.
پیش از هرگونه تغییر دارویی، حتماً با پزشک مشورت کنید:
- کاهش یا تنظیم دوز
- تعویض دارو
- قطع مصرف
آیا می‌توان افسردگی را بدون دارو درمان کرد؟
بله، برخی از افراد ترجیح می‌دهند روش‌های غیر دارویی را امتحان کنند. گزینه‌های جایگزین عبارت‌اند از:
- طب سوزنی
- فعالیت بدنی منظم
- مکمل‌های غذایی یا گیاهی
- روان‌درمانی (به‌ویژه CBT)
- یوگا و مدیتیشن
آیا در صورت افسردگی می‌توان از مشکلات جنسی پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از تأثیر منفی افسردگی بر عملکرد جنسی می‌توانید این راهکارها را دنبال کنید:
- پرهیز از مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر
- حفظ وزن مناسب و سبک زندگی سالم
- ارتباط شفاف با شریک زندگی
- مشاوره با پزشک برای انتخاب داروی مناسب بدون عوارض جنسی
اضطراب و سلامت جنسی
اختلالات اضطرابی نیز تأثیر مستقیم بر میل جنسی و برانگیختگی دارند. اضطراب می‌تواند تمرکز ذهنی را مختل کرده و واکنش‌های فیزیولوژیکی طبیعی در طول رابطه جنسی را کاهش دهد. در برخی افراد، اضطراب ممکن است منجر به رفتارهای جنسی اجباری یا ناپایدار شود.
برخی عوارض شایع اضطراب در عملکرد جنسی:
- دشواری در رسیدن به ارگاسم
- انزال زودرس
- درد هنگام دخول (به‌ویژه در زنان)
- واژینیسموس یکی از اختلالاتی است که به‌طور مستقیم با اضطراب مزمن مرتبط است.
سایر مسائل روانی و تأثیر آن‌ها بر سلامت جنسی
همه مشکلات سلامت روان با یک تشخیص رسمی همراه نیستند، اما حتی احساساتی مانند گناه، اضطراب عملکرد، کمبود اعتماد به نفس یا ناامنی در رابطه می‌توانند تمایل جنسی را کاهش دهند.
درگیر بودن ذهن با افکار منفی باعث می‌شود حضور کامل در رابطه جنسی دشوار شود و این خود چرخه‌ای از مشکلات بیشتر را ایجاد می‌کند.
حمایت و درمان برای مشکلات روانی و جنسی
همان طور که سلامت جسم نیاز به مراقبت دارد، سلامت روان نیز به توجه تخصصی نیاز دارد. بهره‌مندی از حمایت روان درمانگران، سکستراپیست‌ها و مشاوران می‌تواند مسیر بهبودی را هموار کند.
درمان‌هایی مانند شناخت‌درمانی رفتاری، تمرین‌های ذهن آگاهی (Mindfulness) و یوگا نیز در ارتقای سلامت روان و عملکرد جنسی مؤثرند.
