دکتر مریم ملکی: زونا چیست؟ علائم زونا و درمان زونا
دکتر مریم ملکی: زونا چیست؟ علائم زونا و درمان زونا
همه چیز درباره بیماری زونا
بیماری زونا به آبله‌مرغان بالغین شهرت دارد. این بیماری به‌طورمعمول در افرادی رخ می‌دهد كه سابقه این بیماری را در سال‌های گذشته داشته‌اند یا این‌كه ویروس زونا را به‌صورت نهفته در خود جای داده‌اند كه عامل مولد آن شبیه ویروس آبله‌مرغان است. تاول‌های منطقه‌ای یا زونا، تاول‌های كوچكی هستند كه جنب یكدیگر در منطقه یك عصب محیطی و در امتداد مسیر آن پدید می‌آیند و با درد و سوزش همراه هستند. ویروس زونا با ویروس آبله و آبله‌مرغان از یك گروه است. زونا می‌تواند در هر سنی رخ دهد؛ اما در افراد بالای 50 سال شایع‌تر است. بیماری زونا به‌دلیل فعال‌شدن مجدد ویروس «واریسلازوستر» است كه در دوران كودكی بیماری آبله‌مرغان را در فرد سبب شده است. این ویروس در سیستم عصبی بدن پنهان و هنگامی كه سیستم ایمنی تضعیف می‌شود خود را به‌شكل بیماری زونا نمایان می‌كند. ویروس «واریسلازوستر» جزء خانواده ویروس‌های «هرپس» كه تبخال را ایجاد می‌كند، است. لغت زوستر به‌معنی تسمه یا كمربند است. در بیماری زونا درد شدید و سوزنده‌ای به‌صورت ثابت در طول یك مسیر عصبی حس و تاول‌های قرمزی چند روز بعد در محل درد ظاهر می‌شود كه رنگ تاول‌ها كم‌كم به‌تیرگی می‌گراید.
علائم شایع بیماری زونا
تاول‌های قرمز و دردناك كه امكان دارد در هر جایی از بدن به‌وجود آیند، علامت شایع زونا هستند. این تاول‌ها چهار تا پنج روز پس از آغاز علائم اولیه ظاهر می‌شوند. تاول‌ها به‌طورمعمول روی یك نوار پهن پوست در امتداد مسیر رشته‌های عصبی حسی در ناحیه خاصی از پوست پدید می‌آیند.
تاول‌ها را غالبا می‌توان در ناحیه قفسه سینه دید كه البته تنها در یك طرف بدن گسترش می‌یابند. از علائم شایع این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تب و لرز خفیف؛ 2. احساس كسالت؛ 3. تهوع، دل‌پیچه یا اسهال خفیف؛ 4. درد روی قفسه سینه، صورت، یا درد سوزشی در پوست شكم بر حسب ناحیه‌ای كه گرفتار شده است.
عوامل افزایش‌دهنده خطر
1. سن بالای 50 سال؛ 2. استرس؛ 3. وجود یك بیماری كه باعث كاهش مقاومت بدن شده باشد؛
4. استفاده از داروهای سركوب‌كننده ایمنی یا ضد سرطان؛ 5. جراحی یا تاباندن اشعه به نخاع؛
6. لوسمی یا لنفوم.
پیشگیری از زونا
درحال‌حاضر نمی‌توان از زونا پیشگیری به‌عمل آورد. واكسن‌های تحقیقاتی كه برای پیشگیری از آبله‌مرغان در حال آزمایش هستند، نتوانسته‌اند جلوی زونا را بگیرند؛ البته فرد با یك‌بار گرفتن زونا، تا آخر عمر در برابر آن ایمن خواهد بود؛ مگر در موارد نادر.
عوارض احتمالی
1. عفونت باكتریایی ثانویه در تاول‌های زونا؛ 2. درد مزمن؛ به‌خصوص در سالمندان كه تا ماه‌ها یا سال‌ها در مسیر رشته‌های حسی محل قبلی وجود تاول‌ها باقی می‌ماند؛ 3. زخم قرنیه؛ 4. عفونت دستگاه عصبی مركزی. تشخیص به‌طورمعمول تا زمان بروز بثور پوستی امكان‌پذیر نیست. قبل از آن، علائم ممكن است شبیه آپاندیسیت، جمع‌شدن مایع دور ریه یا سایر بیماری‌ها باشند؛ درضمن به‌ندرت آزمایش خون، كشت مایع تاول ها و نمونه برداری از پوست انجام می‌شود.
درمان زونا
هدف اصلی درمان عبارت است از تخفیف خارش و درد تا حد امكان كه برای این‌كار به‌طورمعمول از داروهای مالیدنی و خوراكی استفاده می‌شود. دردی كه پس از پاك‌شدن تاول‌ها باقی می‌ماند خیلی مشكل می‌توان درمان كرد و متأسفانه هیچ راه قطعی برای درمان آن وجود ندارد.
1. در وان آبی بخوابید كه به آن نشاسته ذرت یا پودر جو دوسر اضافه شده باشد.
2. سایر روش‌های كاهش درد نیز مطرح هستند؛ اما تأثیر هیچ‌كدام به‌طور قطعی اثبات نشده است. این روش‌ها عبارت هستند از: تحریك یا مالش متناوب، استفاده از جریان الكتریكی در پوست، اسپری سرد و قطع رشته‌های عصبی یا جراحی.
برای بهبودی سریع‌تر اقدامات زیر را انجام دهید:
1. مسكن مصرف كنید: به‌عنوان مسكن به‌جای آسپیرین از استامینوفن استفاده كنید. به این صورت كه هر چهار ساعت دو عدد قرص استامینوفن را میل كنید.
2. با مصرف ویتامین‌ها بدن را تقویت كنید: چنانچه مقدار بالای ویتامین ث و ب‌كمپلكس مصرف شود، سیستم ایمنی بدن تقویت خواهد شد. مصرف روزانه 2000 میلی‌گرم ویتامین ث كفایت می‌كند؛ همچنین خوردن روزانه دو عدد قرص ویتامین ب‌كمپلكس یا یك عدد كپسول مولتی‌ویتامین مینرال كافی است؛ البته در این موارد حتما باید نظر پزشک معالج خود را جویا شوید.
با تاول‌ها چه كار باید كرد؟
پس از بروز تاول‌ها برای تسكین درد بهتر است به نكات زیر توجه كرد:
1. تاول‌ها را دستكاری نكنید: چنانچه مقدار زیادی كرم و پماد روی پوست بمالید با تحریك پوست سبب تاخیر در بهبودی خواهید شد؛ بنابراین بهتر است تاول‌ها را دستكاری نكنید.
2. از پوشش مرطوب استفاده كنید: حوله‌ای را در آب سرد فرو برید و بعد از آبكشی روی ناحیه صدمه‌دیده قرار دهید. هر چه آب خنك‌تر باشد احساس بهتری خواهید داشت. تاثیر این عمل مانند قراردادن یخ روی پوست سوخته‌شده است. به این دلیل بهتر است از رسیدن گرما به پوست آسیب‌دیده نیز جلوگیری كنید.
3. عفونت روی تاول را با آب اكسیژنه بشویید: اگر تاول‌ها عفونی شده‌اند بهتر است روی آن‌ها را با محلول آب اكسیژنه شش‌درصد ضدعفونی كنید یا آن‌كه از پمادهای آنتی‌بیوتیك نظیر «جنتامایسین» استفاده كنید.
بیماری زونا چند روز طول می‌کشد؟
جوش و تاول‌های زونا در مدت هفت تا ده روز بهبود می‌یابند؛ ولی دو تا چهار هفته طول می‌کشد تا به‌طورکامل محل آن‌ها ناپدید شود. در بسیاری، اثری از این تاول‌ها نمی‌ماند؛ اما در بعضی جای آن‌ها همچنان به‌صورت گودی باقی می‌ماند.
چه کسانی در معرض ابتلا به زونا هستند؟
هر کسی که به آبله مبتلا شده باشد، مجدد در خطر ابتلا به زونا قرار دارد؛ اما احتمال این خطر با افزایش سن بیشتر می‌شود و این احتمال درافراد بالای 60 سال، ده‌برابر بیشتر از دیگران است.
عوامل موثر دیگر عبارتند از:
بعضی از داروهای سرطان، داروهای آستروئیدی، در معرض استرس و فشار طولانی‌مدت بودن، تضعیف سیستم ایمنی بدن در اثر ایدز یا سرطان و کلا به هردلیلی که سیستم ایمنی بدن دچار ضعف شود.
آیا بیماری زونا مسری است؟
بله؛ اما نه از راهی که شما فکر می‌کنید! زونا باعث بروز زونا در افراد دیگر نمی‌شود؛ ولی ممکن است باعث ابتلای یک کودک به آبله شود؛ همچنین اشخاصی که واکسینه شده‌اند یا اصلا مبتلا به آبله نبوده‌اند، در اثر تماس مستقیم با تاول‌های بازشده یک بیمار، احتمال دارد بیماری به آن‌ها هم سرایت کند؛ بنابراین فرد بیمار همواره باید تاول‌ها را بپوشاند و تا بهبودی کامل از تماس با افراد دیگر به‌ویژه نوزادان و زنان بارداری که قبلا واکسن نزده‌اند یا دچار آبله نشده‌اند،
پرهیز کند.
آیا زونا به دردهای مزمن منجر می‌شود؟
در برخی از بیماران کهنسال، درد حتی ماه‌ها و سال‌ها پس از بهبودی تاول‌ها باقی می‌ماند. این درد که ناشی از صدمه‌دیدن عصب‌های منتهی به پوست است، به نورالژیای پس از بهبودی معروف است. برخی هم به خارش مزمن در ناحیه مبتلا به زونا، دچار می‌شوند. در وضعیت‌های حاد و شدید، خارش و درد ممکن است به اختلال در خواب، کاهش وزن یا افسردگی هم منجر شوند.
