حکمت بیست‌وپنجم نهج البلاغه: ترس از نافرمانی خدا + فایل صوتی
حکمت ۲۵ نهج البلاغه : ترس از نافرمانی خدا ، ترس از خدا در فزونى نعمت‌ها (اخلاقى)
متن عربی
وَ قَالَ یَا ابْنَ آدَمَ إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ فَاحْذَرْهُ .
ترجمه‌ی حکمت ۲۵ نهج البلاغه
امام الزاهدین حضرت علی(ع)، می‌فرمایند:
ای فرزند آدم! هنگامی که دیدی پروردگار تو، نعمت‌های خود را یکی پس از دیگری به تو می‌بخشد، در حالی که تو همچنان او را نافرمانی می‌کنی، در آن لحظه از خشم و مجازات او بترس.
واژگان کلیدی
- یُتَابِعُ: پیاپی عطا می‌کند
- نِعَمَهُ: نعمت‌های او
- تَعْصِیهِ: نافرمانی می‌کنی
- فَاحْذَرْهُ: پس از او بر حذر باش
چکیده مفاهیم حکمت بیست‌وپنجم نهج البلاغه
امام علی(ع) در این سخن کوتاه و ژرف، انسان را از فریب خوردن در هنگام فراوانی نعمت‌ها بر حذر می‌دارد. این هشدار ناظر بر سنت استدراج الهی است؛ یعنی زمانی که خداوند به بنده گنهکار مهلت می‌دهد و حتی بر نعمت‌هایش می‌افزاید، نه از سر لطف، بلکه به‌عنوان زمینه‌ای برای آزمایش و هلاکت او.
وفور نعمت می‌تواند دو معنا داشته باشد:
۱. بخششی از روی رحمت الهی برای بندگان شاکر و درستکار.
۲. مهلتی از سر قهر برای کسانی که در مسیر گناه پافشاری دارند.
در حالت دوم، خداوند با گشودن درهای نعمت، دل‌های گناهکاران را غافل می‌سازد تا در نافرمانی خود پیش روند و مستحق عذابی بزرگ‌تر شوند.
نکته‌های حکمت ۲۵ نهج البلاغه
۱. در لغت، «املا» به معنای مهلت دادن و تأخیر در کیفر است، و «استدراج» یعنی نزدیک ساختن تدریجی کسی به نابودی.
در سنت الهی، استدراج بدین معناست که خداوند بنده خطاکار را رها می‌کند، نعمتش را از او نمی‌گیرد، بلکه آن را فزونی می‌بخشد تا به‌تدریج در گناه غوطه‌ور شود و بی‌خبر به سوی عذاب رود.
۲. انسان گاه توقع دارد نتیجه گناه خود را سریع ببیند، اما وقتی پس از معصیت می‌بیند که هنوز در رفاه است، دچار غرور و بی‌پروایی می‌شود. چنین فردی از نشانه‌های هشداردهنده غافل می‌ماند و حتی نعمت را نشانه رضایت الهی می‌پندارد.
قرآن درباره این غفلت می‌فرماید:
«ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ»
(رهایشان کن تا بخورند و بهره‌برند و آرزو آن‌ها را غافل کند؛ به‌زودی خواهند دانست.)
این هشدار برای آن است که انسان مغرور نشود و نفهمد که بزرگ‌ترین مجازات، گاه در پوشش مهلت و نعمت پنهان است.
پیام‌های حکمت بیست‌وپنجم
سخن امام علی(ع) تلنگری است به انسان معاصر که در رفاه، آسایش یا موفقیت، گاهی گمان میبرد در مسیر درست است، در حالی‌که ممکن است این نعمت‌ها آزمایشی الهی باشند.
پس هرگاه نعمت‌ها پی‌درپی فرا می‌رسند و در عین حال گناهان نیز ادامه دارند، باید بیمناک بود؛ چرا که استدراج، نشانه‌ی خشم پنهان خداوند است.
حضرت با بیانی ساده اما تکان‌دهنده هشدار می‌دهد:
وفور نعمت همراه با گناه، زنگ خطر سقوط است، نه نشانه برگزیدگی.
لطایف و حکایت آموزنده حکمت ۲۵
در روزگار پیش از اسلام، در سرزمین یمن روستایی بود با باغی سرسبز و پربار که صاحب آن، مردی نیکوکار و بخشنده بود. او هر سال بخشی از محصول را برای خانواده‌اش برمی‌داشت و باقی را میان نیازمندان تقسیم می‌کرد. همین سخاوت، سبب رونق هر ساله‌ی باغ می‌شد.
پس از مرگ او، فرزندانش به طمع دنیا افتادند و سوگند خوردند که امسال چیزی به فقرا ندهند. بامدادان، پیش از آنکه نیازمندان سر برسند، رهسپار باغ شدند تا میوه‌ها را برای خود جمع کنند. اما هنگامی که به باغ رسیدند، با صحنه‌ای هولناک روبه‌رو شدند؛ شب گذشته صاعقه‌ای فرود آمده و همه درختان سوخته بود.
با حیرت گفتند: «ما راه را گم کرده‌ایم!» اما اندکی بعد فهمیدند که این همان باغ است. در آن لحظه نادم شدند و فریاد زدند:
«وای بر ما! ما ظالمان و تجاوزگران بودیم.»
این داستان نمونه‌ای از سنت استدراج است؛ وقتی که انسان در سایه غفلت و طغیان، نعمت را جایگزین شکر می‌کند و عاقبت، به سبب همان نعمت‌ها گرفتار می‌شود.
جمع‌بندی
درسی که از این حکمت گران سنگ امام علی(ع) می‌آموزیم آن است که هر نعمت، نشانه رضایت نیست. گاه لبخند روزگار، مقدمه طوفان است. انسان مؤمن باید در هر نعمتی خدا را یاد کند، از او پرهیز نماید و مراقب باشد که غفلت، مقدمه سقوط او نگردد.
همان‌گونه که قرآن هشدار می‌دهد:
«إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ» — همانا پروردگار تو در کمین است.
فایل صوتی حکمت ۲۵ نهج البلاغه :
قسمت دوم :
قسمت سوم :
قسمت چهارم :
مجله زندگی سالم / فایل صوتی شرح و ترجمه حکمت های نهج البلاغه