توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

در ارتباط با موسیقی دستگاهی ایران دو نگاه وجود دارد . نگاه اول : بخش درونمایه ای ردیف که شامل گوشه ها و نغمات موجود در هر دشتگاه می باشد .
در معنای واقعی کلمه تعریف دستگاه عبارت است از : کنار هم قرار دادن جز به جز گوشه ها که معنا و مفهوم صحیح را برای شنونده در پی داشته باشد .
به عنوان مثال تعریف یک دستگاه تلوزیون به این گونه است : صفحه مانیتور – بدننه تلوزیون – کنترل تلوزیون – کابل های ورودی و خروجی آن – منبع تغذیه – آی سی های مربوط به برد الکترونیکی داخل آن و تمامی اجزای منطقی همه و همه در کنار هم دستگاهی را به عنوان تلوزیون تعریف می کنند .
و تماما اجزا کنار هم بار سنگین انتقال طول موج الکرونیکی و الکترومغناطیسی را برعهده دارند و تا جایی پیش می رود که نبود یکی از این اجزا کل دستگاه را را آسیب رسان و مختل می کند .در این جا دو سوال مطرح است که :
اگر در هردستگاه یکی از آن گوشه ها را اجرا نکنیم خللی در آن پیش می آید ؟
در پاسخ به این سوال اکثر ردیف نوازان با اذعان به این دارند که اجباری به نواختن تمامی گوشه ها نیست ! و می شود که گزینشی انتخاب کرد و … ، در صورتی که اگر ما نام دستگاه را برای موسیقی ایرانی انتخاب می کنیم پس باید تعریف واقعی دستگاه را پیاده کنیم و بدون هیچ سانسوری کل آن را بنوازیم شاید مهمترن عاملی که باعث شده خواننده سالاری در موسیقی ایرانی باب شود و نهادینه آن شده همین نکته باشد که عموم مردم با گزینش کردن بعض گوشه ها توسط خواننده ها بسیاری از گوشه های ناب موسیقی سازی ایرانی را نشنیده باشند .! و طبیعتا هیچ گونه ارتباطی با آن گوشه ناشنیده نداشته باشند . پس وظیفه مهم و خطیر نوازنده ها تنها نواختن نیست بلکه پاسداری و حفظ تک تک گوشه ها و ردیف که معنا و مفهوم یک دستگاه را دارا می باشند است . و واقعا جای تاسف دارد که در این زمان به فراموشی سپرده شده است .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

سوال دوم اینکه چطور و چگونه دستگاهی مانند ماهور که دارای چهل و چهار گوشه اوازی و سازی و ضربی است را می تواند همراه خواننده نواخت ؟
در این جا تنها اهرمی که به کمک ردیف سازی می آید شعر و دانش ادبیاتی است ، که شاید نجات بخش موسیقی ایرانی در این برهه زمانی باشد . حال چطور می شود از شعر غنی ایرانی در پیشبرد مفهومی موسیقی دستگاهی ایران استفاده کرد ؟ به عنوان مثال بر اساس پیشینه ردیف نیز که نگاه کنیم دقیقا به نکته بسیار ظریفی خواهیم رسید و ان این است که : اسامی تک تک گوشه ها راه را برای هرچه بهتر اجرا کردن گوشه ها برای نوازنده و خواننده و مخاطب باز می کند . مثلا ، درآمد : معنای واقعی کلمه درآمد در ادبیات ایران همانا از در وارد شدن است و طبیعتا هر شخصی که بیرون از در است از درون ان مکان درب دار آگاهی کاملی ندارد و وقتی پا به آن مکان می گذارد کم کم آگاهی و دانشش بیشتر و بیشتر شده و به مرور به درون آن ارتباط تنگاتنگی پیدا می کند .
بالطبع برای گوشه ای به نام درآمد شعری را باید انتخاب کرد که ابتدا آگاه شدن از موضوع باشد و حتی نشانه ای به مخاطب یا شنونده بدهد که کم کم شنونده نیز احساس وارد شدن به مکان را با تمام وجود درک کند . طبیعتا وقتی از مکانی خارجی به فضایی دیگر وارد می شویم چشم بینای ما جز به جز تصاویر داخل آن مکان را باید ببیند و هیچ تصویری نباید از جلوی چشمان ما نادیده گرفته شود در غیر این صورت ان مکان راز آلود و مخفی خواهد ماند چرا که ما تمامی تصاویر آن مکان را ندیده ایم .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

گوش ما نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود و آن نیز باید تک تک گوشه ها را بشنود تا رازی پشت پرده باقی نماند . اجرای جز به جز گوشه ها بعد از درآمد باید به گونه ای باشد که احساس عجیب و غریب وارد شدن به هر لحظه چه برای نوازنده و چه برای خواننده و در کل مخاطب مد نظر داشته باشد چرا که اگر هدف احرای دستگاه به بهترین شکل ممکن است پس باید هر بار اجرای دستگاه ماهور حس متفاوتی را برای همگی به دنبال داشته باشد . در غیر اینصورت انجام وظیفه ای بیش نخواهد بود و سیر حرکتی درست دستگاه را نیز در بر نخواهد داشت . و نکته آخر اینکه هدف و رسالت تک تک موسیقی دانان ایرانی پاسداری و حفظ دقیق و صحیح موسیقی ایرانی بر اساس متر واقعی آن باشد و تنها چیزی که باعث برون رفت و شکست موسیقی دستگاهی ایران است ؛ خود سرانه انگاشتن این تفکر زائد در مورد موسیقی ایرانی است که : حق با من است و همگی در اشتباه مطلق اند .

توصیف دستگاهی موسیقی ایران / چند مضراب از دل

نویسنده : امیر حسین حبیبی