تجدد و تجدد ستیزی در ایران

نقد کتاب تجدد و تجدد ستیزی

کتاب در آغاز با روشن ساختن خواننده از معنا و مفهوم واقعی تجدد که بسیار با معنای عام آن فاصله دارد هدف نویسده را از پرداختن به این موضوع مشخص می‌سازد. عباس میلانی، تجدد را سلسله‌ی به‌هم پیوسته‌ای از تحولات اقتصادی، فرهنگی، مذهبی، زیباشناختی، معماری، اخلاقی، شناخت‌شناسی و سیاسی تعریف می‌کند و تنها راه شناخت علل ترویج، تعطیل و یا تأخیر یکی از مهم‌ترین محورهای مباحث روزگار در ایران را ورود به انواع متون ادبی و تاریخی دوره‌های مختلف می‌داند. باور آنکه حتی شناخت پیشیین ما از خویشتن خویش برآمده از تلاش و نظریه‌هایی است که غرب در اختیارمان قرار داده‌است، میلانی را به مطالعه‌ی دقیق و خط به‌خط متون فرهنگی تاریخی به منظور یافتن ذهن و زبانی ایرانی برخاسته از تجربه‌های ارزشمند گذشته می‌کشاند و کتاب شیره‌ی این شکافتن تاروپود گذشته به قلم باستان‌شناسی محتاط و مجرب، عباس میلانی است که نگاه جهانی او کتابی رها شده از قید سنت‌ها ونیز تقید و تعبد غرب می‌آفریند.

میلانی مطالعه‌ی تاریخ تجدد در اروپا را زمانی مفید و قابل تزریق بر پیکر کشورمان می‌داند که اصول اساسی آن را به خوبی بشناسیم، براساس شناخت تجربه‌ی ایران اصولی را برگزینیم و د رنهایت نظریه‌ای نو بیافرینیم که رنگ و بافت بومی دارد و در عین‌حال به تحولات جهانی نیز مستظهر است. میلانی سپس کندوکاو در آثار مهم هزاران سال پیش را آغاز می‌کند و رگه‌های تجدد و تجددستیزی را از دل متونی چون تاریخ بیهقی، تذکره‌الاولیا، گلستان سعدی، رسم‌التواریخ، چهارمقاله‌ی نظامی عروضی، شاهنامه، کتب خطی به جا مانده از زمان ناصرالدین‌شاه و البته خاطرات خود بیرون می‌کشد تا به شکستن کاسه‌کوزه‌ی عقب‌ماندگی برسر استعمار پایان دهد و علل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی درونی که کمک بزرگ به سیطره‌ی استعمار و مسخ و فسخ تجدد در ایران را نتیجه داد نوشته‌باشد.

میلانی با مقایسه‌ی نگاه حاکمان به تجدد، بار بسته شدن راه شکوفایی اقتصادی و فرهنگی را برای همیشه از دوش غرب برمی‌دارد و آن را متوجه‌ی داخل می‌کند. همانطور که رونق تجارت و فرهنگ در اصفهان شاه عباس نتیجه‌ی برداشت درست از تجدد بود، گردش سریع‌تر اسباب استبداد پس از سفرهای ناصرالدین شاه به غرب، مشتی نمونه‌ی خروار از فهم نادرست تجدد بوده‌است. کتاب اگرچه کمی سخت و کند پیش می‌رود اما خوگرفتن به قلم شبه سخنرانی دکتر میلانی رفته‌رفته کتاب را روان و به یک منبع قابل اعتماد در نتیجه‌گیری دلیل جایگاه امروز کشورمان می‌رساند. دکتر عباس میلانی، مورخ، ایران‌شناس، پژوهشگر و نویسنده‌ی ساکن آمریکاست. میلانی همچنین به عنوان یکی از چهره‌های شناخته شده‌ی جهانی در عرصه‌ی ایران‌شناسی و حوزه‌ی مطالعات انقلاب اسلامی اکنون مدیریت برنامه‌ی مطالعات ایرانی در دانشگاه استنفورد را برعهده دارد.

نویسنده : ریحانه نعمتی