کتاب آداب مردی و تربیت نسوان

داستان کتاب آداب مردی و تربیت نسوان

کتاب، دو رساله‌ آمده از اواخر دوره‌ ناصری و اوایل دوره‌ مظفری را با موضوع نقد مردسالاری شامل می‌شود که اولی رساله‌ای منظوم در سال 1304 قمری نوشته شده توسط امیراصلان و دومی رساله‌ای منثور در سال 1318 و شبه ترجمه به قلم یوسف‌خان مستوفی است. این دو رساله نخستین قدم‌های آغاز مبارزه با مرد محوری در تاریخ ایران است که توسط مردان قجری برداشته و منتشر شده‌اند. در دوران قاجار پس از نهضت ترجمه در ایران سبک گفتاری و نوشتاری جدیدی به ادبیات ورود پیدا کرد که در این دو رساله‌ تاثیر گرفته از این سبک، نویسنده‌ مرد با رویکرد انتقاد از خود، به نقد رفتار مردانه‌ خود می‌نشیند که از این جهت در ادبیات ما بی‌نظیر است. کتاب با نیم نگاهی تاریخی، رشد مفاهیم جدیدی مانند دموکراسی، مسائل زنان، آشنایی با گفتمان تجدد و مدرنیته از جانب نخبگان اجتماعی را نتیجه شکست فتحعلی شاه از قشون روس و روی آوردن به سمت غرب می‌داند.

جریانی که نوشتن رسالاتی از این دست و مقالاتی در دفاع از حقوق زنان به قلم نویسندگانی چون علی‌اکبر دهخدا، تقی رفعت و محمد امین رسول‌زاده را در روزنامه‌های آن دوران نتیجه داد. خیزشی که در ابتدا به حذف واژگانی چون ضعیفه، کمینه، ذلیله، مخدرات و ورود بانوان، زنان و نسوان را منجر شد. امیر اصلان دررساله آداب مردی که از نظردستوری و وزن ادبی ارزش چندانی ندارد، به نکوهش رفتارسنتی برآمده از عادت‌ها چون عجب و غرور، تعدد زوجات که منشا بسیاری از اختلافات و علاقه‌ زنان دوره‌ قاجار به سحر و جادو است، رفتارپدرسالارانه در محدود کردن دختران خانه و ازدواج‌های نادرست بدون دادن حق انتخاب به آن‌ها و تولید مثل به عنوان تنها حق و البته نقش به زنان اشاره دارد. نقد تند و تیز و صریح در قالب شعری روان و البته گاهی طنزاین رساله با تکیه بر کرامت انسانی و باور ” زنان اساس کاخ هیئت اجتماعیه بشریتند” بسیار پیش از کشورهای صاحب‌نظر کنونی راه را برای ورود نیم دیگر نیروی انسانی و ایجاد فضا و نقش‌های مناسب برای آن‌ها باز کرد. تربیت نسوان رساله‌ دیگری در همین جریان و یکی از کتاب‌های مقطع ابتدایی دوران مشروطه است که نه‌تنها مسئله نابرابری اجتماعی در آن دیده نمی‌شود؛ بلکه قائل به حقوق اجتماعی برابر دو جنس مذکر و مونث بوده‌است. نتیجه‌گیری ارزشمند این رساله در پایان که ” ترقی هر امتی محتاج قوای متنوعه‌ی مختلفه است که اهم آن تربیت نسوان است.”پرچم نگاه برابر جنسیتی را به دست مردان دوران قاجار می‌دهد. نسخه‌ خطی آداب مردی درکتابخانه‌ ملی و تربیت نسوان در کتابخانه‌ مجلس شورای اسلامی موجود است.

نویسنده : ریحانه نعمتی