هیـس! کودکان فریاد نمیزنند
گفتگویی راجع به کودک آزاری
مارال احمدزاه-روانشناس: منظور از آزار جنسی کنجکاوی یا بازیهایی که بهعنوان پدیدهای طبیعی در دوران رشد رخ میدهد، نیست؛ مثل وقتی کودکان و نوجوانان میخواهند راجع به قسمتهایی از بدن یکدیگر اطلاعاتی داشته باشند. کسانی که کودکان را مورد آزار جنسی قرار میدهند بهطورمعمول کسانی هستند که نسبت به کودک یا نوجوان در مقام بالاتر قرار دارند. آنان از این فرصت و موقعیت خود استفاده میکنند تا فرد را وارد فعالیت جنسی کنند.
قانون تلاش میکند از امنیت و حقوق کودکان و نوجوانان حمایت کند. وقتی کسی کودک یا نوجوانی را مورد آزار جنسی قرار میدهد قانون را زیر پا میگذارد. با توجه به اتفاقات تلخی که اخیراً در جامعه رخ داده و ناکامی آن بر روح و روان همه افراد جامعه تأثیر منفی گذاشته است پای سخن یک روانشناس نشستیم تا با افزایش آگاهی والدین بتوانیم از این پس کمتر یا حتی اصلاً شاهد چنین اتفاقات ناگواری در کشور عزیزمان نباشیم. در همین زمینه مارال مولازاده، کارشناسارشد روانشناسی در پاسخ به این سؤال که چطور خانوادهها میتوانند از این آسیب اجتماعی تاحدممکن دور بمانند، گفت: «متأسفانه استفاده جنسی از کودک موضوعی است که بیشتر والدین آن را از خانواده و فرزند خود دور میبینند و به همین منظور کمتر به دنبال آموزش و اقداماتی برای جلوگیری از این آسیب اجتماعی هستند.» وی با تأکید بر اینکه شواهدی که از گذشته است نشان میدهد کسانی که مرتکب این رفتار غیر اخلاقی میشوند بهطورمعمول از نزدیکان کودک هستند، بیان کرد: «بهطور معمول کودکان قربانی، مسئله مورد سوءاستفاده جنسی قرارگرفتنشان را در خانواده مطرح نمیکنند؛ چرا که آنان به دلیل ترس از لورفتن فرد آزاررسان یا تهدیدی که از جانب او میشوند از بروز این امر جلوگیری میکنند.در بعضی مواقع نیز رازداریهای کودکانه که بهطورمثال قول دادهاند رازی را نگه دارند، ممکن است مانع از صحبت و فاش کردن این موضوع از طرف آنان بشود.»
این روانشناس با اشاره به اینکه ممکن است کودک پرسشهایی را پیرامون موضوعات جنسی از والدین خود بپرسد، اظهار داشت: «در ورای این پرسشها نشانههایی دال بر سوءاستفاده از کودک وجود دارد که در این زمان لازم است والدین با مهارت و عدم بروز عصبانیت پیگیر رفتارهای کودک خود شوند و به نوعی کمک و دادرس او باشند و خیال وی را راحت کنند که در کنار والدین خود احساس امنیت و آرامش کند و بتواند مشکلات خود را برای آنان باز کند.»
وی سایر علامتهایی را که مطرحکننده آزار جنسی کودکان است، شامل دیدن کابوس، مشکل در راهرفتن، بیاشتهایی، شب ادراری، گوشه گیری و خطخطی کردن ناحیه تناسلی در هنگام نقاشی کردن دانست و افزود: «بهطور کلی این رفتارها ممکن است به سبب مشکلات دیگری باشد و والدین نمیتوانند هر رفتار کودک خود را به این موضوع ربط دهند؛ ولی درهرحال بررسی این حالات کودک دارای اهمیت است.»
مولازاده با تأکید بر اینکه کودکان باید بتوانند در هر شرایطی به والدین خود پناه ببرند، اذعان داشت: «مهمترین امر در زمینه کمک به کودکان این است که آنان احساس کنند حرفشان توسط والدین جدی گرفته خواهد شد؛ چرا که بسیاری از آنان به دلیل ترس از اینکه بزرگترهایشان حرفهایشان را باور نمیکنند از گفتن این گونه مسائل هراس دارند.» به گفته وی هنگام گفتوگو با فرزند خود باید بسیار آرام و آماده باشید تا کودک بتواند اتفاق احتمالی را که برایش پیش میآید با خیال راحت برای شما مطرح کند. به فرزند خود اطمینان دهید که او مقصر نیست و اگر راستگو باشد هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد.
این روانشناس در خصوص اینکه اگر شخص خاطی از آشنایان و نزدیکان شما است، توضیح داد: «دراینصورت بهطورحتم باید از مراجع ذیربط تقاضای کمک شود و هر چه سریعتر با آن فرد قطع ارتباط صورت گیرد.» وی آموزش چند نکته به همه کودکان را جهت مقابله با سوءاستفاده جنسی ضروری دانست و گفت: «قبل از آموزش باید یک سری نکات در نظر گرفته شود که تجاوز و سوءاستفاده جنسی به جنسیت و ظاهر کودک ربطی ندارد؛ بنابراین هم پسرها را تهدید میکند و هم دخترها را و همینطور به زیبایی و زشتی هم مربوط نیست.»
مولازاده آموزش نقاط خصوصی بدن کودک از طرف والدین را ضروری دانست و گفت: «حمامکردن کودک بهتر است با همنوع خودش باشد؛ به این صورت که دختر به همراه مادر خود و پسر به همراه پدر خود به حمام برود.» وی افزود: «لازم است راههای برخورد با تماسهای ناخواسته را به فرزندان خود آموزش دهید؛ همچنین مهارت « نه» گفتن را به آنان بیاموزید تا درصورتیکه با تماس ناخواسته فردی سمج و پر زور روبهرو شدند بدانند چگونه از خود محافظت کنند.»
مولازاده با اشاره به اینکه باید به کودکان آموزش داده شود که تمام تماسها خوب نیستند، بیان کرد: «کودک باید تماسهای بد را به پدر و مادر، معلم یا یک فرد مورد اعتماد گزارش بدهد؛ چرا که این تماسها ممکن است کم کم پیشرفت کند و به سوء استفاده جنسی منجر شود .»
به گفته وی لازم است به کودکان اطمینان دهیم که اگر تماسهای مشکوک را به یک آدم بزرگ و یک فرد مورد اعتماد گزارش دهند راحتتر میتوان درباره این مشکل و حل آن تصمیم گرفت.
این کارشناس ارشد روانشناسی از دیگر اقدامات مناسب جهت کاهش بروز این گونه رفتارهای غیر اخلاقی را آموزش ارزشهای خانوادگی به کودکان دانست و اضافه کرد: «بهطورمثال، در خانوادههایی که بچهها با افراد غریبه هیچگونه صحبت و ارتباطی برقرار نمیکنند نمیتوان گفت چنین ناهنجاریهایی دیده نمیشود؛ بلکه کودکان باید در ارتباط با دیگران قرار گیرند؛ ولی این ارتباط در چهار چوب حرمتهای خانوادگی باشد و فرزندان این موضوع را درک کنند که والدین خود چه چیزهایی را عیب میدانند و چه رفتارهایی را حسن تلقی میکنند.»
تأثیرات سوءاستفاده جنسی در بزرگسالی: متأسفانه اگر کودکی مورد ظلم قرار بگیرد تبعات ناپسند آن تا بزرگسالی بر روح و روان او تأثیر منفی خواهد گذاشت؛ چرا که تحقیقات نشان داده اینگونه کودکان در بزرگسالی دچار افسردگی، اختلال تنشزایی پس از رویداد، اضطراب، ایجاد استعداد قربانیشدنهای آنی در بزرگسالی، جراحتهای فیزیکی و بسیاری از بیماریهای روحی و روانی دیگر خواهند شد؛ بههمیندلیل مراقبت از فرزندان بسیار دارای اهمیت است؛ چراکه تنها والدین ارتباط نزدیک با آنان دارند و چنانچه کودکی درمعرض این رفتار پر خطر قرار گیرد لازم است پدر و مادر بهسرعت با کمکگرفتن از یک روانشناس و کسی که بتواند در این زمینه آنان را یاری کند، اقدام کنند. در دنیای امروزی بیان میشود حیا و به نوعی درپوشگذاشتن بر این مسئله تنها باعث میشود افراد خاطی بیشتر به اهداف شوم خود برسند و بتوانند کودکان بیشتری را مورد آزار و اذیت قرار دهند؛ پس رودربایستیها را کنار بگذاریم و به آینده و سلامت روحوروان و جسم فرزند خود بیشتر اهمیت بدهیم.
نکته ۱: تجاوز و سوءاستفاده جنسی به جنسیت و ظاهر کودک ربطی ندارد؛ بنابراین هم پسرها را تهدید میکند و هم دخترها را و همینطور به زیبایی و زشتی هم مربوط نیست.
نکته ۲: لازم است راههای برخورد با تماسهای ناخواسته را به فرزندان خود آموزش دهید؛ همچنین مهارت « نه» گفتن را به آنان بیاموزید تا درصورتیکه با تماس ناخواسته فردی سمج و پر زور روبهرو شدند بدانند چگونه از خود محافظت کنند.
مرجان حسینی