تشخیص بیماری کبدی
کبد در بسیاری از واکنش‌های بدن مانند تولید پروتئین، انعقاد خون، سوخت‌وساز کلسترول، گلوکز (قندها) و آهن نقش مهمی دارد. انواع مختلفی از بیماری های کبد وجود دارد. کبد چرب، هپاتیت و سیروز کبد نمونههایی از بیماری های کبد هستند. همچنین مصرف بیش‌ازحد برخی داروها مانند استامینوفن و داروهای ترکیبی حاوی استامینوفن مانند ویکودین و استاتین‌ها می‌تواند موجب بروز اختلالات کبد شود. با این مطلب همراه شوید تا بیماری های کبد را بهتر بشناسید و از بروز آنها جلوگیری کنید.
کبد چیست؟
کبد بزرگ‌ترین اندام جامد بدن است. علاوه بر این، کبد یک غده نیز محسوب می‌شود، زیرا در تولید و ترشح صفرا نقش دارد. کبد در قسمت بالایی حفره شکمی و در سمت راست واقع شده و قفسه سینه از آن محافظت می‌کند. کبد از دو لوب عمده تشکیل شده که هرکدام آنها خود از لوبول‌های ریزتری ساخته شده‌اند. سلول‌های کبد دو منبع مختلف برای تأمین خون دارند. یکی شریان کبدی که خون سرشار از اکسیژن را از قلب می‌آورد و دیگری سیاهرگ دروازه‌ای (ورید باب) که خون و مواد مغذی را از دستگاه گوارش و طحال به سلول‌های کبد می‌رساند.
معمولا سیاهرگ‌ها خون را از بدن به قلب برمی‌گردانند. ولی سیاهرگ دروازه‌ای خون را پیش از ورود به گردش خون عمومی از دستگاه گوارشی به کبد می‌آورد تا پردازش و تصفیه شود. بدین‌ترتیب سیاهرگ دروازه‌ای به‌طور مؤثری پروتئین‌ها و مواد شیمیایی را به سلول‌های کبد می‌رساند. سپس سلول‌های کبد به کمک آنها می‌توانند پروتئین، کلسترول و گلیکوژن موردنیاز بدن را بسازند.
بیماری کبد چیست؟
به هرگونه اختلال در عملکرد کبد، بیماری کبد گفته می‌شود. کبد مسئول اعمال حیاتی در بدن است. بیماری و اختلال در عملکرد کبد، آسیب چشمگیری به بدن وارد می‌کند.
بیماری های کبد تعریفی کلی از تمام مشکلات بالقوه‌ای هستند که موجب ناتوانی کبد از انجام درست وظایفش می‌شود. معمولا بیماری باید بیش از ۷۵٪ یا سه‌چهارم بافت کبد را تحت‌تأثیر قرار دهد تا وظایف کبد به‌درستی انجام نشوند.
یکی از وظایف کبد تولید صفرا است. صفرا مایعی است که محتوی آب، مواد شیمیایی، اسیدهای صفراوی و سایر مواد بوده و از کلسترولِ ذخیره‌شده در کبد ساخته می‌شود. صفرا در کیسه صفرا ذخیره شده و با ورود غذا به دوازدهه (نخستین و کوتاه‌ترین بخش از روده باریک)، به آنجا ترشح می‌شود تا به هضم غذا کمک کند.
کبد تنها اندام بدن است که می‌تواند به‌راحتی سلول‌های آسیب‌دیده‌اش را جایگزین کند. اما اگر تعداد سلول‌های آسیب‌دیده کبد از حدی فراتر برود، کبد نمی‌تواند آنها را جایگزین کنید و درنتیجه قادر نخواهد بود وظایفش را به‌خوبی انجام دهد.
علل بیماری های کبد چیست؟
کبد به اشکال مختلفی دچار آسیب می‌شود که عبارت‌اند از:
التهاب سلول‌ها مانند هپاتیت؛
انسداد در جریان صفرا مانند کُلستاسیس؛
تجمع کلسترول یا تری‌گلیسرید مانند تغییر چرب یا استئاتوز؛
اختلال در جریان خون به کبد؛
آسیب به بافت کبد به‌وسیله مواد شیمیایی و مواد معدنی یا از طریق سلول‌های غیرطبیعی مانند سلول‌های سرطانی.
نشانه‌های بیماری های کبد چیست؟
نشانه‌های معمول بیماری های کبد عبارت‌اند از:
حالت تهوع؛
استفراغ؛
درد در قسمت راست و فوقانی حفره شکمی؛
یرقان یا زردی که در آن به‌علت افزایش بیلی‌روبین در خون، پوست به رنگ زرد درمی‌آید.
همچنین خستگی، ضعف و کاهش وزن نیز از نشانه‌های احتمالی بیماری های کبد هستند.
بیماری های کبد انواع مختلفی دارند. معمولاً نشانه‌های اختصاصی هر بیماری پس از رسیدن به مراحل پیشرفته و بروز نارسایی کبد بروز می‌کند. نمونههایی از نشانه‌های اختصاصی برخی بیماری های کبد عبارت‌اند از:
افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، پس از صرف یک غذای چرب در قسمت بالا و فوقانی شکم دچار درد و استفراغ می‌شوند. اگر کیسه صفرا عفونت کند، احتمال بروز تب هم وجود دارد.
نشانگان ژیلبرت هیچ نشانه‌ای ندارد و معمولا به‌طور تصادفی با آزمایش خون و بالابودن سطح بیلی‌روبین کشف می‌شود.
نشانه‌های مبتلایان به سیروز با کاهش عملکرد کبد بدتر می‌شود. برخی نشانه‌ها مستقیما ناشی از ناتوانی کبد در تجزیه ضایعات است. برخی نشانه‌های دیگر ناشی از ناتوانی کبد در ساخت پروتئین‌هایی است که برای انجام اَعمال بدن، انعقاد خون، ویژگی‌های جنسی ثانویه و عملکرد مغز ضروری‌اند.
نشانه‌های سیروز کبدی عبارت‌اند از:
بروز کبودی در اثر کاهش تولید فاکتورهای انعقادی؛
تجمع نمک‌های صفراوی در پوست و خارش پوست؛
بزرگ‌شدن پستان مردانه که در اثر عدم تعادل هورمونی مخصوصا هورمون استرادیول در مردان رخ می‌دهد؛
اختلال نعوظ، کاهش میل جنسی و کوچک‌شدن بیضه‌ها که در اثر کاهش فعالیت هورمون‌های جنسی اتفاق می‌افتد؛
گیجی و بی‌حالی که در اثر افزایش آمونیاک در گردش خون اتفاق می‌افتد. آمونیاک از ضایعات سوخت‌وساز پروتئین‌هاست که برای دفع آن به سلامت سلول‌های کبد نیاز است.
آب‌آوردگی شکم که در اثر کاهش تولید پروتئین اتفاق می‌افتد؛
از بین رفتن عضلات که در اثر کاهش تولید پروتئین بروز می‌کند؛
افزایش فشار خون ناشی از سیروز کبدی بر جریان خون در کبد تأثیر می‌گذارد. افزایش فشار در سیاهرگ دروازه‌ای باعث کاهش جریان خون به کبد و گشادی رگ‌ها می‌شود. با گشادشدن رگ‌ها در ناحیه معده و مری، خطر خون‌ریزی افزایش می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
معمولا بیماری‌های کبد به‌طور تدریجی پیشرفت می‌کند و علائم خاصی ندارند که فرد به‌خاطر آنها به پزشک مراجعه کند. درصورت بروز خستگی، ضعف و کاهش وزن بی‌دلیل به پزشک مراجعه کنید.
یرقان یا زردی پوست طبیعی نیست و در صورت مشاهده باید به پزشک مراجعه کنید.
در صورت بروز تب مداوم، استفراغ و دردهای شکمی باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
مصرف بیش‌ازحد (عمدی یا اتفاقی) استامینوفن می‌تواند باعث نارسایی مزمن کبد شود. در صورت مصرف باید فورا برای درمان به پزشک مراجعه کنید. دراین مواقع پادزهر می‌تواند از کبد محافظت کند، ولی به‌شرطی که فرد تا کمتر از چند ساعت پس از مصرف زیاد استامینوفن به پزشک مراجعه کند. در صورت عدم مراجعه به پزشک، مصرف بیش‌ازحد استامینوفن می‌تواند موجب نارسایی کبد شود. علائم مصرف زیاد استامینوفن پس از وارد آمدن آسیب به کبد مشاهده می‌شود.
بیماری کبد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بیماری کبد با بررسی سابقه فرد و انجام آزمایش‌های فیزیکی توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. توضیح نشانه‌ها و عادات زندگی توسط بیمار می‌تواند به پزشک در تشخیص علت بیماری و تجویز آزمایش‌های مناسب کمک کند.
گاهی بررسی سابقه بیمار دشوار است؛ مخصوصا در افرادی که سابقه سوء‌مصرف الکل داشته‌اند. زیرا این افراد معمولا مقدار مصرفی الکل‌شان را کمتر از مقدار واقعی اعلام می‌کنند و باید یک نفر از اعضای خانواده همراه آنها بیاید تا اطلاعات درست را به پزشک منتقل کند.
بیماری‌های کبد می‌توانند بر کل دستگاه‌های بدن مانند قلب، ریه‌ها، شکم، پوست، مغز، عملکرد شناختی و سایر بخش‌های دستگاه عصبی تأثیر بگذارند. معمولا معاینه فیزیکی شامل معاینه کل بدن فرد است.
آزمایش خون در ارزیابی التهاب کبد و عملکرد آن مؤثر است. معمولا شاخص‌های زیر در آزمایش خون بررسی می‌شوند:
ALT (آلانین آمینوترانسفراز) و AST (آسپارتات ترانس‌آمیناز) که در اثر التهاب کبد آزاد می‌شوند؛
GGT (گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز) و آلکالین فسفاتاز که از سلول‌های پوششی مجرای صفرا آزاد می‌شوند؛
بیلی‌روبین،
سطح پروتئین و آلبومین.
ممکن است موارد زیر نیز در آزمایش خون بررسی شود:
شمارش کامل خون (CBC): ممکن است عملکرد مغز استخوان در مراحل پیشرفته بیماری کبد (سیروز) متوقف شود و تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها کاهش یابد. در نتیجه احتمال خون‌ریزی در مبتلایان به سیروز افزایش یابد؛
زمان پروترومبین (INR): ممکن است در اثر کاهش ساخت پروتئین انعقاد خون به‌خوبی انجام نشود. با بررسی این شاخص می‌توان عملکرد کلیه را در ساخت فاکتورهای انعقادی بررسی کرد؛
لیپاز: از آن برای بررسی التهاب پانکراس استفاده می‌شود؛
الکترولیت‌ها، نیتروژن اوره خون و کراتینین که برای ارزیابی عملکرد کبد بررسی می‌شوند؛
ارزیابی سطح آمونیاک خون که در بیماران دچار سردرگمی ذهنی و گیجی می‌تواند مفید باشد. ارزیابی این موارد نشان می‌دهد علت مشکل این افراد، نارسایی کبد است یا خیر.
ممکن است برای بررسی بیماری‌های کبد و اندام‌های مجاور از روش‌های مختلف تصویربرداری استفاده شود. این روش‌های تصویربرداری عبارت‌اند از:
سی‌تی‌اسکن؛
ام‌آرآی؛
فراصوت که می‌تواند به ارزیابی کیسه صفرا و مجرای صفرا کمک کند.
ممکن است برای تأیید تشخیص پزشک، بافت‌برداری (بیوپسی) از کبد انجام بگیرد. به این منظور پس از بی‌حسی موضعی، پزشک یک سوزن بلندِ نازک را به دیواره سینه و محل کبد فرو میبرد تا بخش کوچکی از بافت کبد را برای بررسی در زیر میکروسکوپ بردارد.
درمان بیماری های کبد چگونه است؟
هر بیماری کبد شرایط درمانی خاص خودش را دارد. به‌عنوان مثال باید در فرد مبتلا به هپاتیت A مایعات بدن تأمین شود تا در این زمان دستگاه دفاعی بدن با عفونت مبارزه کرده و آن را نابود کند.
شاید مبتلایان به سنگ صفرا مجبور به انجام عمل جراحی و برداشتن کیسه صفرا شوند.
سایر بیماری‌های کبد معمولا به مراقبت پزشکی درازمدت نیاز دارند تا پیامدهای ناشی از بیماری به حداقل برسد.
در بیماران مبتلا به سیروز و بیماری‌های پیشرفته کبد، باید برای کنترل جذب پروتئین داروهایی مصرف شود. کبد مبتلایان به سیروز نمی‌تواند ضایعات سوخت‌وساز پروتئین را تجزیه کند. درنتیجه سطح آمونیاک خون بالا می‌رود و خطر بروز انسفالوپاتی کبدی (بی‌حالی، گیجی و کما) افزایش می‌یابد. در این افراد رژیم غذایی کم‌سدیم و قرص‌های ادرارآور برای به حداقل رساندن احتباس (جمع‌شدن) آب توصیه می‌شود.
در بیماران مبتلا به آب‌آوردگی شکم شاید گاهی مایعات اضافی را به کمک یک سوزن یا سرنگ از بدن خارج کنند (پاراسنتز). پزشک پس از استفاده از بی‌حسی موضعی، سوزنی را به شکم فرد فرو میبرد و مقدار اضافی مایعات را خارج می‌کند. مایعاتی که در شکم تجمع یافته‌اند، ممکن است خودبه‌خود دچار عفونت شوند. بنابراین استفاده از روش پاراسنتز نوعی آزمایش برای تشخیص عفونت نیز محسوب می‌شود.
همچنین ممکن است برای درمان پُرفشاری سیاهرگ دروازه‌ای، عمل جراحی انجام شود تا خطر خون‌ریزی کاهش یابد.
پیوند کبد آخرین گزینه بوده و برای بیمارانی است که کبدشان از کار افتاده است.
آیا می‌توان از بیماری های کبد پیشگیری کرد؟
عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا کاهش مصرف آنها خطر بیماری های کبد مرتبط با مصرف الکل را به حداقل می‌رساند؛
با جلوگیری از تماس با مایعات بدن فرد آلوده خطر ابتلا به هپاتیت B و C به حداقل می‌رسد؛
برای هپاتیت A و B واکسن موجود است و با واکسیناسیون می‌توان از ابتلا به آنها جلوگیری کرد؛
در برخی جمعیت‌ها انجام آزمایش برای بررسی ابتلا به هپاتیت C توصیه می‌شود؛
بیماری کبد چرب یک بیماری قابل‌پیشگیری است. می‌توانید با سبک زندگی سالم مانند رژیم غذایی متوازن، کنترل وزن، خودداری از مصرف الکل و انجام مرتب تمرینات ورزشی از بروز این بیماری پیشگیری کنید. البته این عادات سالم عدم ابتلا به بیماری کبد چرب را تضمین نمی‌کند و تنها احتمال ابتلا به آن را کاهش می‌دهد.
مجله اینترنتی زندگی سالم
میلاد فروحی