کتاب دیوان ابولعینک ابوالقاسم حالت
ابوالقاسم حالت کیست؟
استاد ابوالقاسم عبداللهفرد، متخلص به «حالت» ملقب به «ابوالعینک» شاعر، مترجم و طنزپرداز ایرانی بود. ابوالقاسم حالت، فرزند کربلایی محمدتقی در سال 1292 در تهران متولد شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شرکت ملی نفت ایران مشغول به کار شد. ابوالقاسم حالت در جوانی به فراگیری زبانهای عربی، انگلیسی و فرانسه پرداخت و از سال 1314 به شعر و شاعری روی آورد و به شاعری در قالب کهن و تذکرهنویسی همت گماشت.
وی شاعر سرود پاینده بادا ایران، اولین سرود ملی ایران بعد از انقلاب، (با آهنگ محمد بیگلریپور) است. دیوان حالت که مشتمل بر قطعههای ادبی، مثنویها، قصاید، غزلیات و رباعیات است، نمایانگر عمق دانش ادبی این محقق است. وی از سال 1317 همکاری خود را با مجله معروف فکاهی توفیق آغاز کرد و بحر طویلهای خود را با امضای هدهدمیرزا و اشعارش را با اسامی مستعار خروسلاری، شوخ، فاضلمآب و ابوالعینک به چاپ میرساند.
طنز اجتماعی
حدود هفتسال، مقالههایش تحتعنوان طنزاجتماعی در روزنامهکیهان منتشر میشد. استاد حالت از عناصـر مختلـف ادبـی در زمینـه طنـز، بـهخـوبی استفاده کرد و طنز را بـه عنوان یکی از بُرندهترین حربهها، در برطرفساختن مفاسد جامعه روزگار خـود مطرح ساخت. او معتقد بود که اصلاح اخلاق فرد کاری است که شاعران و نویسندگان قدیم مانند سنایی، مولانا و دیگران با آثار منظوم و منثور اخلاقی خود انجام دادهاند و امروزه بازگوکردن مفاسد جامعه بیشتر مطرح است. یکی از ویژگیهای طنز حالت آن است که برای رساندن هشدار یـا پیامی به خوانندگان، نخست برایش داستانی میسازد و آن را در قالب قصیده بیـان میکند؛ سپس در بیت آخر قصیده، هدف خود را با ظرافت هرچه تمامتر به مخاطبان میرساند.
گرچه این روش از سوی بسیاری دیگر از طنزپردازان به کار گرفته شـده است، امـا داستانسازی و تعریف ماجرا و نتیجه پایان کار در طنز، حالتی تقریباً منحصربـهفرد است. در بیشتر اشعار حالت، لفظ و معنا هر دو تازگی دارند و به خواننده ذوق مخصوص میبخشد. این موضوع زاییده روح پرنشاط و طبع لطیفهپرداز اوست که اثر مستقیمی در آثار و اشعارش گذاشته است. علاقه به مسائل دینی سبب شد از سال ۱۳۲۳ هر هفته، چند رباعی جدی که ترجمهای از کلمات قصار علیبن ابیطالب بود در مجله آیین اسلام چاپ کند.
ترانه سرایی
حالت در ترانهسرایی نیز دستی توانا داشت و عموماً این ترانهها در قالب فکاهی و انتقادی علیه وضعیت سیاسی و اجتماعی آن زمان بود. وی در این ترانهها، از زبان عوام و طبقه فرودست استفاده کرد و گاه آن را با زبان ادبی رسمی آمیخت که از آن جمله ترانه معروف «چاقوکشها» است. وی پس از انقلاب اسلامی، بهرغم کهولت سن، مدتی تقریباً طولانی با مجله «گل آقا» همکاری کرد.
آثار
از ابوالقاسم حالت آثار ادبی و فرهنگی فراوانی در زمینههای طنز، شعر، ادبیات و ترجمه باقی مانده است. برخی از آثـار منتشـر شـده او عبارت است از: کلیات حالت، مقالات طنزآمیز در هشت جلد مانند: از عصر شتر تا عصر موتور، از بیمارستان تا تیمارستان، آش کشک خالته، فکاهیـات حالـت، دیـوان شـوخ، دیـوان ابوالعینک و دیوان خروس لاری. استاد حالت، برای مردم و به زبان ایشان شعر میسرود و دردهای اجتماعی و گرفتاریهای عمومی را که غالب افراد جامعه با آن دست به گریبانند، به شیوهای مطلوب و بیانی ملیح شرح میداد.
علت شهرت
اشعار او، نمونه افکار، باورهای سیاسی، مسائل و آرزوهای مردم آن زمان است و این خود یکی از دلایل مشهورشدن اوست. حالت در مقدمه دیوان شوخ در مورد آثار خود، چنین اظهار نظر میکند: در حقیقـت ایـن آثار تاریخ است؛ تاریخ دیروزی که شما امروز میخوانید. او در ارائـه آثـار خـود بـه مضـامین اجتماعی مختلفی نظر داشته است: ازجمله بند و بستها، پولپرسـتی، قرطـاسبـازی، رشـوهخواری، توصیهتراشی، بیانضباطی، ترجیح روابط بر ضوابط، نابهسامانی امـور شـهری، خرابـی وضع اتوبوسرانی، ترافیک، خدمات اجتماعی، تباهی و هرزگی اجتماعی، ترویج فساد، بـدبختی فقیران و سرسپردگی. حالت به زبانهای انگلیسی، فرانسه و عربی آشنایی داشت و کتابهایی از هر سه زبان به فارسی ترجمه کرده که از آن جمله است: زندگی بر روی میسیسیپی و زندگی من؛ هر دو از «مارک تواین». جادوگر شهر زمرد و بازگشت به شهر زمرد؛ هر دو از «لایمن فرانک باوم» و تاریخ فتوحات مغول از «ج. ج. ساندرز». حالت بخش زیادی از الکامل «ابناثیر» را از عربی به فارسی برگردانده است که از طرف شرکت سهامی چاپ و انتشار کتب ایران در تهران چاپ شد. وی در سوم آبانماه سال 1371 بر اثر سکته قلبی درگذشت.
نویسنده : زهرا اقایی