چه هوایی تنفس می‌کنیم؟
سال‌هاست که عوارض آلاینده‌های زیست‌محیطی بر سلامت مشخص شده است و آمار کشورهای غربی بیانگر ارتباط سطح آلاینده‌های هوا با افزایش میزان ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های تنفسی، قلبی و برخی بیماری‌های بدخیم بوده است.
از حدود شش دهه پیش مشخص‌شده که روند بیماری‌های مزمن در سن‌های بزرگ‌سالی از اوایل عمر شکل می‌گیرد و هر چند اختلالات و بیماری‌هایی مانند تصلب شرائین، پرفشاری خون، سکته‌های قلبی و مغزی، دیابت(مرض قند)، پوکی استخوان، چاقی و برخی بیماری‌های بدخیم در سن‌های میانسالی علامت‌دار می‌شوند، ولی شکل‌گیری این بیماری‌ها و عوامل خطرزای آنها از اوایل زندگی است؛ بنابراین با در نظر گرفتن این واقعیت که این قبیل بیماری‌ها و اختلالات معمولاً درمان و بهبودی قطعی ندارند و تنها درمان‌های نگه‌دارنده برای آنها انجام می‌شود و همچنین با در نظر گرفتن اصل تقدم پیشگیری بر درمان، مجامع بین‌المللی مختلف تأکید زیادی بر پیشگیری اولیه از بروز بیماری‌های مزمن دارند.
در این راستا، یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت آحاد مختلف جامعه، عوامل محیطی هستند که در این میان تماس اجتناب‌ناپذیر همه گروه‌های سنی با هوا باعث شده تا نقش آلاینده‌های هوا در سلامت و بیماری گروه‌های سنی مختلف مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در سالیان اخیر، مجموعه مطالعاتی در اصفهان انجام‌شده و ارتباط قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا با شروع روند عوامل خطرزای بیماری‌های مزمن را موردبررسی قرار داده است.
این تحقیقات بنیادی-کاربردی علاوه بر کمک به شناخت عوامل زمینه‌ساز بیماری‌ها، برای دستیابی به راهکارهای پیشگیری اولیه و کنترل هرچه زودتر این بیماری‌ها کمک می‌کند.
خلاصه‌ای از این تحقیقات به شرح ذیل است:
*ارتباط آلاینده‌های هوا با عوامل مؤثر در شروع بیماری دیابت
تحقیقی که بر روی گروهی از نوجوانان سالم ساکن در نواحی مختلف شهر اصفهان انجام شد، نشان داد که قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا به‌ویژه ذرات معلق باعث افزایش مقاومت به انسولین و درنتیجه افزایش استعداد ابتلا به بیماری دیابت می‌شود. همان‌گونه که در بیانیه انجمن قلب آمریکا ذکرشده، این تحقیق نخستین پژوهش در نوع خود در جهان بوده است.
به دنبال آن، تحقیقاتی در کشورهای دیگر این یافته‌ها را تأیید کردند و در حال حاضر، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا به‌عنوان یک عامل خطرزای ابتلا به دیابت شناخته‌شده است.
*ارتباط آلاینده‌های هوا با عوامل مؤثر در شروع تصلب شرائین
علت زمینه‌ای بیشتر بیماری‌های قلبی عروقی ازجمله سکته‌های قلبی و مغزی، پرفشاری خون و خون‌رسانی ناکافی به اعضای مختلف بدن، تصلب شرائین یا تنگی سرخرگ‌هاست. این روند از اوایل عمر شکل می‌گیرد.
تحقیقات انجام‌شده در شهر اصفهان نشان داده است که قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا در دوران کودکی و نوجوانی با اختلال عملکرد سرخرگ‌ها و همچنین افزایش استعداد به تشکیل لخته در رگ‌ها ارتباط دارد.
*ارتباط آلاینده‌های هوا با عوامل التهابی و استرس اکسیداتیو
تحقیق انجام‌شده روی نوجوانان سالم شهر اصفهان همچنین نشان داد که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با افزایش عوامل التهابی و استرس اکسیداتیو در خون ارتباط مستقیم دارد که ممکن است در درازمدت منجر به بروز بیماری‌های مختلف شوند.
*ارتباط آلاینده‌های هوا با کمبود ویتامین دی
کمبود ویتامین دی در جامعه ما بسیار شایع است به‌نحوی‌که بر اساس تحقیقات مختلف انجام‌شده در اصفهان بیش از نیمی از مردان و بیشتر زنان و همچنین بیش از نیمی از کودکان و نوجوانان درجه‌های مختلفی از کمبود ویتامین دی دارند.
کمبود ویتامین دی علاوه بر عوارض استخوانی، با افزایش احتمال بروز بسیاری اختلالات از قبیل پرفشاری خون، بالا رفتن چربی‌های مضر و کاهش چربی‌های مفید در خون، قلبی عروقی و برخی بیماری‌های بدخیم و بیماری‌های خود ایمنی از قبیل بیماری مولتیپل اسکلروز یا بیماری ام اس (MS) ارتباط دارد.
منبع اصلی ویتامین دی تماس با طول‌موج‌های خاصی از نور خورشید و ساخت این ویتامین در لایه‌های پوست است. علل مختلفی برای کمبود ویتامین دی در مناطق آفتاب‌خیز مطرح و در برخی از تحقیقات نقش آلودگی هوا در این زمینه عنوان شده است.
دو تحقیق در شهر اصفهان نشان داد که سطح بالای آلودگی هوا مانع تماس طول‌موج‌های مؤثر نور خورشید با پوست شده و این موضوع با کمبود ویتامین دی در خون مادران باردار، خون بند ناف جنین و همچنین خون کودکان خردسال که در تماس کافی با نور آفتاب بودند، ارتباط معنی‌دار داشت.
مجله اینترنتی زندگی سالم
دکتر پریناز پورصفا؛ دکترای مهندسی محیط زیست مرکز تحقیقات محیط‌زیست، پژوهشکده پیشگیری اولیه از بیماری‌های غیر واگیر، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان