مصاحبه با دکتر کلانتری با سوگ و غم کودکان( mourn) چه کنیم؟
mourn
درباره سوگ کودکان با دکتر مهرداد کلانتری به گفتگو نشستیم. دکتر مهرداد کلانتری استاد تمام و عضو هیأت علمی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان میباشند ، که فارغ‌التحصیل انستیتو روان‌پزشکی دانشگاه لندن در مقطع دکتری در رشته روانشناسی بالینی از لندن هستند.
زمینه تخصصی فعالیت دکتر کلانتری سوگ و داغ‌دیدگی در کودکان و نوجوانان می‌باشد. تألیفات ایشان در این زمینه عبارتند از کتاب «سوگ در کودکان»، کتاب «سوگ در کودکان خردسال» و 90 مقاله منتشرشده در مجلات علمی و پژوهشی داخلی و بین‌المللی. برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی، از دیگر فعالیت‌های دکتر کلانتری در زمینه سوگ و داغ‌دیدگی کودکان و نوجوانان است. وب سایت فراسوگ (www.Farasoog.org) در زمینه سوگ و داغ‌دیدگی کودکان و نوجوانان، تحت نظارت ایشان فعالیت می‌نماید.
گرچه از دست دادن عزیزان در طول زندگی امری اجتناب‌ناپذیر است، التیام سوگ ایجاد شده و بازگشت به روند طبیعی زندگی نیازمند توجه و مراقبت‌های خاص روان‌شناختی است. سوگ معمولابا نوعي شوک همراه است،گرچه عزیزازدست رفته مدت‌هادربستربيماري بوده ونزديکان درانتظارمرگ اوبوده‌اند،با این وجود،خبردرگذشت وی همچون نوعي شوک است که می‌تواندتعادل رواني فردراتحت تأثيرقراردهد.
اهمیت مراقبت‌های تخصصی در این زمینه در مورد کودکان دوچندان است، چراکه تحقیقات جدید نشان داده‌اند کودکان هم دچار سوگ می‌شوند ولی به‌شکل دیگری نسبت به بزرگسالان در این باره واکنش نشان می‌دهند؛ آن‌ها درک متفاوتی از جدایی و مرگ دارند، ممکن است تصورات، احساسات و عواطف خاصی درباره عزیز از دست رفته داشته باشند و معمولا به‌راحتی و آشکارا نمی‌توانند حزن و اندوه خود را بروز دهند.باتوجه به اين كه كودك سوگوار توانایي بيان و کنترل هيجانات خودراندارد شناسایي وكمك به چنین كودكی،براي بزرگسالان عموما مشكل ودشواراست.
هر سال تعدادی از کودکان پدر، مادر یا هر دو را به دلایل گوناگون مانند تصادفات رانندگی، حوادث طبیعی، بیماری‌ها و علاوه بر این،طلاق و جدایی والدین از دست می‌دهند و دچار سوگ و اندوه می‌شوند.در بسیاری از موارد، سوگ مسیر طبیعی خود را طی می‌کند و نیازی به مداخله احساس نمی‌شود، اما در مواردی نیز سوگ بحران‌زا به وجود می‌آید و مداخلات تخصصی روان‌شناختی را ایجاب می‌نماید. تشخیص، ارزیابی و سنجش به‌موقع این مسأله اهمیت زیادی دارد. کشور ما، ایران، یکی از کشورهای حادثه‌خیز جهان است که آمار نسبتا بالایی در حوادث و اتفاقات طبیعی و انسانی مانند تصادفات رانندگی، زلزله، سیل و طلاق دارد. از این رو لازم است سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی، برنامه‌ریزی‌های جدی در این باره داشته و از تجربه‌ها و یافته‌های دیگر کشورها هم،البته با در نظر گرفتن زمینه‌های فرهنگی جامعه اسلامی ایران، استفاده نمایند. امروزه نیازمند مراکز خدمات روان‌شناختی هستیم که با ارائه آموزش‌ها و مشاوره‌های تخصصی به خانواده‌ها کمک کنند تا از بروز مشکلات رفتاری و عاطفی در کودکانی که دچار سوگ می‌شوند پیشگیری نمایند.اگرچه تدارک خدمات مددکاری به ایتام اولویت دارد، لازم است خدمات روان‌شناختی نیز به آن اضافه شود تا نیازهای عاطفی و روانی کودکان طلاق و کودکان داغ‌دیده هم در نظر گرفته شود. متأسفانه بعضا به‌دلیل عدم آگاهی کافی نسبت به درکی که کودک درباره از دست دادن پدر یا مادر و فقدان وی دارد، خانواده‌ها و حتی اولیاء مدارس ناخواسته موجب غیرطبیعی شدن روند سوگ در کودک و در نهایت بروز مشکلات رفتاری و عاطفی در وی می‌گردند.
کارشناسان و مشاوران مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی هم باید آموزش‌های لازم رادریافت نمایند تا بتوانند خدمات مؤثرتری در این زمینه ارائه نمایند.
این‌گونه آموزش‌ها دربرگیرنده مسائل مربوط به ارزیابی و سنجش در راستای تشخیص این که آیا کودک و نوجوان داغ‌دیده نیازمند خدمات درمانی است یا خیر و روش‌های درمانی روان‌شناختی مؤثر برای کودک و نوجوان داغ‌دیده و خانواده و یا مراقبت از وی می‌باشد.
به‌طور خلاصه برای کودکان زیر سه سال آموزش مراقبت از کودک به مراقبین وی اولویت دارد. برای کودکان بزرگتر تا 7 سال، می‌توان از آموزش رفتاری مراقب اصلی استفاده کرد و در مورد نوجوانان، آموزش موازی و همگام نوجوان و مراقب وی توصیه می‌شود.
تجربه نشان داده است که در این زمینه، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای خانواده‌ها، مراقبین، معلمان، مربیان و سایر دست‌اندرکاران ذی‌ربط می‌تواند مؤثر و مفید باشد.
پوشیده نیست که در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما هم نسبت به توجه و مراقبت از ایتام سفارش و تأکید فراوان شده است و این موضوع در باورهای ما جایگاهی ویژه دارد؛ خداوند در سوره ضحی خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:«آیا خداوند تو را یتیم نیافت و پناه داد؟»
ایتام همواره مورد توجه و حمایت خاص الهی بوده‌اند. همچنین کسانی که ایتام را مورد توجه و حمایت خود قرار دهند، مورد لطف و عنایت خداوند خواهند بود.از این رو، خدمت‌رسانی به ایتام، خانواده‌ها و مراقبین آن‌ها را باید توفیق بزرگ الهی تلقی نمود.به امید توفیق الهی در انجام هرچه بهتر وظایف خود در برابر کودکان و نوجوانان داغ‌دیده و خانواده‌های آن‌ها.
